"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Zwemmen in het donker

Vrijdag, 9 april, 2021

Geschreven door: Tomasz Jedrowski
Artikel door: Gaëtan Regniers

Coming of age meets uit de kast komen

[Recensie] In Zwemmen in het donker ontdekt de jonge Ludwik zijn homoseksualiteit tegen de achtergrond van een verstikkende dictatuur. Om te beseffen dat de thematiek in heel wat landen en culturen brandend actueel is hoeft men geen visionair te zijn.

Ludwik Głowacki is jong en idealistisch, leeft onder een repressief systeem en droomt ervan naar het Westen te ontsnappen. Tijdens een landbouwkamp waar studenten, met enige tegenzin, ingezet worden bij de oogst ontmoet hij knappe Janusz. De twee brengen nadien een paar idyllische weken door met kamperen aan een meer, zwemmen en leven in alle vrijheid, weg van de samenleving. Wanneer ze terugkeren naar de stad moeten de twee mannen hun weg banen in een homofobe wereld vol onderdrukking en hypocrisie.

Zwemmen in het donker is een roman zoals een ui, naarmate je verder pelt komt steeds een nieuwe laag bloot te liggen. Aan de oppervlakte is het een lyrische romance die zich afspeelt tussen twee jonge mannen: coming of age meets uit de kast komen. De setting in het Polen van 1980 geeft het verhaal een extra dimensie, die fel contrasteert met de seksuele ontluiking van de hoofdpersonages. Maak je abstractie van tijd en plaats dan blijft enkel de versmachtende wurggreep van het taboe over: gedwongen worden tot een schaduwleven, je eigen identiteit ontkennen, zelfhaat. Zoals Ludwik vaststelt:

“uit verborgen angsten en verlangens was een zware en springlevend schaamte ontstaan.”

Boekenkrant

De verdiensten van deze roman spreken voor zich: de geduldig ontvouwde thematiek en onderkoelde stilistische brille. De vertelvorm overtuigt minder. Ludwik woont in New York wanneer hij op het nieuws verneemt dat in Polen de staat van beleg is afgekondigd om de protesten van Solidarność te onderdrukken. Het nieuws uit zijn vaderland roept bij de emigrant herinneringen op aan zijn romance met Janusz. Die langgerekte flashbacks zorgen ervoor dat het verhaal soms wat tempo mist.   

Jedrowski is -net zoals het hoofdpersonage- een geëmigreerde Pool. Hij schreef Zwemmen in het donker in het Engels, al werd het simultaan op de Poolse markt gebracht (beide in 2020). De Nederlandse vertaling is gebaseerd op de Engelse versie en dat maakt het vertalen van een aantal typisch Poolse gebruiken en namen er niet eenvoudiger op (en zo sluipt een sporadische fout binnen). Hinderlijker zijn de ooievaars die na de oogstperiode “net uit Afrika komen”, terwijl de vogels in die periode de omgekeerde reis maken. Je hoeft geen ornitholoog te zijn om daar de wenkbrauwen bij te fronsen. Maar, het moet gezegd, dit zijn bedenkingen in de marge.

Getuige de snelle vertaling heeft Zwemmen in het donker een gevoelige snaar geraakt. De roman is Jedrowski’s debuut, wat voor de toekomst het beste laat vermoeden.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles