[Column] “Gelukkige gezinnen lijken allemaal op elkaar, maar een ongelukkig gezin is altijd ongelukkig op zijn eigen manier.” Deze openingszin van Tolstoj’s Anne Karenina is misschien wel de beroemdste van allemaal. En terecht natuurlijk. Het is een vaststelling als een natuurwet. Een waarheid van graniet. En het heeft ermee te maken dat een gezin een samenleving in het klein is. Een eigen kring die de gigantische, alom heersende levensellende omlijst, inkadert, overzichtelijk houdt. En daarmee verteerbaar. Niettemin komen ook de wereldproblematiek en de existentiële vraagstukken van het vege lijf binnen het gezinsleven onvermijdelijk aan de orde. Het is niet altijd een lolletje nee. “Doe toch eens niet zo ongezellig!” ligt menig moeder in de mond bestorven.
En ja, bijna alle drama’s zijn gezins- dan wel familiedrama’s. Het is een zichzelf in stand houdend fenomeen, een bijzonder geval van generatio spontanea, van leven dat als vanzelf ontstaat en doorgaat. Tenzij… En dan komen we aan bij de hamvraag van Hamlet: to be or not to be? Ja, de spectaculaire, eeuwig intrigerende meesterstukken van Shakespeare zijn het beste voorbeeld van zulke familiedrama’s. Need I say more? Ach, het gaat op voor veel meer dan de helft van de literatuur. Welhaast elke roman is ervan vergeven. Wat zeg ik? Alle verhalende kunsten bloeien op die rotten state in Denemarken (zie hun films!;) of waar dan ook.
Zo legt de Waalse filmmaker Joachim Lafosse zich uitsluitend toe op familiedrama’s. Zijn nieuwste film Les intranquilles draait om het wel en wee van een gezin met een bipolaire vader. Het is een rijk onderwerp. Want ergens tussen die twee uiterste polen van opperste vrolijkheid en diepe ellende, van energieke levenslust en doods verlangen, speelt het hele leven zich af. Niet alleen van het bipolaire individu, maar eigenlijk van iedereen. Zo’n manisch-depressief iemand stuitert alleen wat (nou ja: veel) meer door berg en dal.
Het is een situatie waar regisseur Lafosse als zoon van zo’n vader zelf ervaring mee heeft. “De vraag die de film opwerpt,” schreef een enthousiaste recensent, “is of het wel mogelijk is met zo’n man te leven, en wat het gedrag van één iemand met de rest van het gezin doet.” (De filmtitel Les intranquilles, ik vermeld het er maar even bij, betekent De rustelozen.) Meneer de recensent had als kijker telkens het gevoel dat het weleens uit de hand kan lopen, wat zo’n beetje de essentie van bipolariteit uitmaakt. En dat die aandoening (als het dat al is) daarmee onbehaaglijkheid met zich meebrengt.
Het is ook precies waar mijn trilogie Autobiografie van een romanpersonage over gaat. Waarbij ik meteen aanteken dat manisch-depressiviteit het neerdrukkende van het leven èn de soms hilarische absurditeit ervan kan vertegenwoordigen. Zonder humor is het leven totaal onverteerbaar. En ik merk ook meteen maar op dat bijvoorbeeld de roman Zo vader, zo zoon lang niet alleen om die twee personages draait. Want de waarheid heeft veel meer dan twee gezichten. Net zoals bipolariteit feitelijk veel meer spanningen bevat tussen die twee uiterste polen.
In ieder geval ben ik erg benieuwd naar deze film. Dus ik ga erheen, kijken wat Joachim Lafosse zijn intranquilles/rustelozen laat doormaken. Hoe dat gezin ongelukkig is op zijn eigen manier.
—
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.