Marc Schoorls brutale vrijplaats
[Column] Van jongs af aan heb ik het idee gehad dat deze wrede wereld de echte niet is. Het kon gewoon niet waar zijn allemaal. Ik werd voor de gek gehouden, dat moest het zijn. Ik leefde in een variant op The Truman Show, dat veel later een van mijn favoriete films werd, maar dan in een wat minder zonnige variant. Geen goed georganiseerde romcom, maar een pijnlijk chaotische rompslomp. Want thuis was het niet pluis. Met een vader die altijd weer voor verrassingen zorgde – meestal onaangename verrassingen. En een televisie die de verschrikkelijkste beelden liet zien: buitenshuis was alles nog veel erger.
Nee, dat kon niet waar zijn allemaal. Heel mijn jeugd heb ik de verwachtingsvolle hoop gehouden dat er einde aan kwam, aan de algehele ellende, dat me gezegd zou worden dat dat alles maar Vondeliaans schouwtoneel was, een Shakespeareaans toneel: “And all the men and women merely players.”
In de kern is dat trouwens een religieus idee is. Het is eveneens een romantisch idee. Sterker nog, als ik íéts geloof, is dat religie de ultieme vorm van romantiek is. Want dat behelst een andere vader, een goede god-vader, iemand die het beste voorheeft met de gehele wereld, plus de belofte van een ander, beter leven. Ja, religie is aanlokkelijk. Een worst voor de neus van Hans.
Ach, nu nog, en zéker anno 2022, geloof ik mijn oren en ogen vaak niet. En dan leef ik, anders dan verreweg de meeste anderen op dit ondermaanse, nog steeds in gezegende omstandigheden, al hou ik mijn hart vast. Maar goed, daarom werk ik aan een boekenreeks die als overkoepelende titel Autobiografie van een romanpersonage heeft meegekregen. Omdat ik la vie zo ervaar, als romanpersonage. En omdat elk verhaal geromantiseerd is. Want bij elke woord weer heeft een schrijver de keuze uit myriaden woorden. Een wirwar van woorden. Een wereld van woorden. Daarom bestaan er bijvoorbeeld van David Bowie wel tien biografieën naast elkaar – die stuk voor stuk weinig tot niets ontraadselen. Zoals je van elk individu, hoe saai verder ook, wel honderden biografieën zou kunnen schrijven; zoals er over sommige kunstwerken alleen al duizenden publicaties zijn verschenen. Want de waarheid is niet in woorden te vangen. De waarheid zelf al is merely a word.
Grunberg haalde in de Volkskrant laatst de romanticus Novalis, (1772-1801) aan, die schreef: “Wij leven in een kolossale (in het groot en in het klein) roman.” Dat idee heb ik nu ook. Het is voortgekomen uit de illusie van mijn jonge jaren dat dit het echte leven niet is. Ik bezie mijn en andere levens als heel rare verhalen, als persoonlijke romans… Told by an idiot. En derhalve onbevattelijk.
Grunberg merkte in hetzelfde artikel op: “De wereld moet geromantiseerd worden. Zo vindt men de oorspronkelijke zin terug.” Het is zeer de vraag of er een oorspronkelijke zin is. (Waar zou die uit moeten bestaan?) Maar in het verlengde van die romantische behoefte klampt de kunstenaar zich vast aan het ik. Want het gaat om de controle, zonder word je gek.
Wat een ieder tegen zichzelf kan zeggen: de wereld is een complot tegen mij. Maar als schrijver ben je min of meer de meester van een eigen complot. Dan kun je je zelfs à la de dichter Kloos een god wanen in het diepst van je gedachten. Een eenzame god, maar toch.
Grunberg spreekt van een thuis, een plek waar je heer en meester bent. “Al is het maar in de eigen fictie. […] Wat rest, is meer dan genoeg: een oprechte, en als het even kan enthousiaste nieuwsgierigheid naar de eigen treurnis.”
Nou, inderdaad, meer pretenties zou een schrijver niet moeten hebben.
—
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.