Marc Schoorls brutale vrijplaats
[Column] Literaire boeken zijn geen geschiedschrijving, maar er zijn genoeg grote auteurs die hun generatie en tijd breedvoerig en kunstzinnig geportretteerd hebben. Dan denk je (ik althans) algauw aan Balzac, Zola en Proust. Of, ander land, ander voorbeeld, aan Dostojevski en Toergenjev die allebei werkten met de spanning tussen de generaties van 1820 en 1860. Vaders en zonen: daar blijkt het steeds om te gaan. Om botsingen tussen oud en nieuw. Net zo schreven Sylvia Plath en Virginia Woolf ook romans over de perikelen van een generatie. Want het is natuurlijk niet aan de mannelijke kunne voorbehouden. Lijkt me duidelijk.
Ik ben trouwens benieuwd of er in de hedendaagse Russische literatuur zulke boeken zullen opduiken, nu Rusland weer zo treurig tsaristisch en weerzinwekkend des Sovjets is, met toen heel even dat optimistisch stemmende interval van glasnost en perestrojka. Benieuwd ben ik ja, zie daar zelfs naar uit, maar ik vrees dat het er niet van komt. In diezelfde veelbelovende intervaljaren werkte ik bij de in het Oostblok gespecialiseerde boekhandel Pegasus, maar echt goeie romans uit Rusland waren spaarzaam. Breedvoerige romans ontbraken en kunstzinnige al helemaal. Een totalitaire staat brengt immers alleen maar geknechte generaties voort. Terwijl hier te lande de prachtige tandeloze tijd-romanreeks van A.F.Th. van der Heijden verscheen. De toenmalige directeur van de boekhandel was daar heel gelukkig mee. “Dat is het portret van mijn generatie!” Ik hoor ik het hem nog uitroepen.
Toch was Gerrit Komrij erg teleurgesteld in die generatie. Terwijl die generatie notabene de revolutionaire popmuziekbeweging op poten heeft gezet. En zo wordt het leven van diezelfde generatie toch maar mooi in de breedte geportretteerd in Van der Heijdens’s romanreeks die een open om niet te zeggen breed uitwaaierend einde kent (of eigenlijk: geen einde).
Nee, dan de daaropvolgende generatie, generatie X genoemd. Die lijkt toch wel erg in gebreke te blijven. Sander Donkers schreef in zijn voorpaginacolumn van de Volkskrant dat hij deel uitmaakt van die generatie X (“Als de handtekening van een analfabeet”). De demografische statistiek houdt het daarbij op de geboortejaren 1955-1970. Zelf zit ik er, bouwjaar 1962, middenin. Tot over mijn oren. En beschaamd ook.
Sanders kenschetst die generatie als een stelletje lichtzinnige profiteurs. “Wij groeiden op in ongekende voorspoed en vrijheid. Toen het klimaatprobleem evident werd deden we niets, toen het neoliberalisme oprukte evenmin.” Ik geloof niet dat dat helemaal terecht is. Zo gingen op Earth Day 1990 meer dan 200 miljoen mensen uit 141 landen de straat op om aandacht te vragen voor de klimaatproblematiek. En de verschillende natuurverenigingen, met Natuurmonumenten en het internationale Wereldnatuurfonds voorop, zijn groot geworden met die generatie X. Maar toch, Sanders raakt een gevoelige snaar. We hebben het tij niet kunnen keren en beschamend weinig moois of goeds voortgebracht. Onze generatie lijkt een verloren zaak. We’ve lost, And something’s all we can do, zoals Echo & The Bunnymen dat bezongen. Het oordeel is aan de nieuwere generaties – die ook hun gebreken zullen hebben.
Generaties botsen, vallen als golven over elkaar heen – en vloeien in elkaar over. Uiteindelijk blijkt het allemaal één pot nat. De mens is, hoe conservatief want bang ook, tenslotte onveranderlijk. Maar intussen verandert de wereld wel. Want de techniek staat voor niets en verandert alles. En niet steeds ten goede. Waarmee, ik weet het, de deur wagenwijd wordt opengezet. Maar voor wat?!
—
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.