Getuigenis vol symboliek
[Recensie] 19 september jl. werd het Nationaal Holocaust Namenmonument in Amsterdam geopend. Het was een indrukwekkende plechtigheid in aanwezigheid van koning Willem Alexander, premier Rutte, burgemeester Halsema en de architect Daniel Liebeskind. In de tv uitzending stond vooral het monument in zijn definitieve gedaante centraal waarbij hier en daar ook wel aan de lange weg naar dit monument werd gerefereerd.
Het monument bevindt zich in de voormalige Jodenbuurt aan de Weesperstraat en bestaat uit vier Hebreeuwse letters die betekenen ‘in herinnering aan’. Het lijkt op een labyrint met zijn twee meter hoge muren waar de bezoeker tussendoor kan lopen.
In dit boek Vijfhonderd meter namen staan prachtige foto’s van de Jodenbuurt die na de oorlog grotendeels is gesloopt. Ze geven een mooi beeld van het Joodse leven die nu is verdwenen. Zelfs het huis waar het gezin van Anne Frank was ondergedoken, werd indertijd met de sloop bedreigd maar gelukkig kwam hiertegen tijdig protest en daar mogen we nog altijd dankbaar voor zijn. Het Achterhuis heeft door de jaren heen een legendarische klank gekregen en is goed voor enorme aantallen bezoekers.
De weg naar het huidige Holocaust monument is lang, té lang moet je zeggen. Het heeft sinds de bevrijding heus niet aan initiatieven en ideeën ontbroken en er zijn ook tal van monumenten opgericht. Een aantal, zoals het ‘ereschuld monument’ in Rotterdam dat in 1967 werd onthuld, wordt in dit boek ‘Vijfhonderd meter namen’ belicht. Ook aan het Weesperplein in Amsterdam kwam in 1950 een ‘monument van Joodse erkentelijkheid’ tot stand. Bekend is met name de Dokwerker aan het Jonas Daniel Meijerplein daterend uit 1952, die herinnert aan de Februaristaking van 1941. Dit monument is indrukwekkend maar de oorzaak van deze staking – de eerste razzia van Joden – bleef hiermee in feite nog onbelicht, daar was men toen nog lang niet aan toe. Het Nederlandse verzet en de vermeende algemene dapperheid van de bevolking bepaalden toen de beeldvorming.
De benamingen geven al aan vanuit welke gedachte deze monumenten werden ontwikkeld. De samenleving was toen nog niet toe aan een monument waarin het naakte en harde feit van de Holocaust wordt gesymboliseerd.
Aan het kamp van Westerbork wordt in dit boek ook aandacht besteed; hier kwam pas in 1970 het bekende monument met de omhoog stekende rails. Eerder waren de barakken van Westerbork al gesloopt. Later kwam hier het monument met 102.000 steentjes. In 1979 kwam in Amsterdam het monument ‘Gebroken spiegels’ van Jan Wolkers.
Het is interessant om in dit boek Vijfhonderd meter namen deze ontwikkeling in het gedenken van de Tweede Wereldoorlog en dan met name de Holocaust te lezen. Pas in de jaren 60 en 70 begon dit te veranderen, mede onder invloed van het boek ‘Ondergang’ van Jacques Presser en de tv serie Holocaust. In 1962 werd de Hollandsche Schouwburg een monument maar pas in 1988 werd er op 4 mei voor het eerst een krans gelegd voor Joodse slachtoffers. We kunnen ons dat vandaag nauwelijks meer voorstellen dat dit voorheen niet gebeurde. Later kwamen de stolpersteine, koperen steentjes in het troittoir die herinneren aan de voormalige Joodse bewoners van een huis.
Sinds 2012 is er de nationale Holocaust herdenking en zo worden in dit boek allerlei plaatsen van herinnering en initiatieven om te gedenken, zoals het lezen van de 102.000 namen, besproken. Het boek ‘Vijfhonderd meter namen’ is daarin veel meer dan alleen een geschiedenis hoe dit nationale Holocaust monument tot stand is gekomen. Die geschiedenis is interessant maar ook wel pijnlijk omdat het proces zo traag en moeizaam verliep. Het is aan een volhardende mensen met visie te danken dat het er uiteindelijk is gekomen. Daar tegenover staat het protest van buurtbewoners die een verplaatsing wisten te bedingen.
Auteur Wim de Wagt is kunsthistoricus en schreef eerder de roman De baron en de vluchteling. Dit boek biedt indrukwekkende achtergrondinformatie bij dit prachtige monument dat tegelijk zo pijnlijk is.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
