Ontsluierende concepten
[Recensie] In haar vaak textiele werk gaat Joyce Overheul (1989) thema’s te lijf als ongelijke machtsverhoudingen, feminisme, seksisme, emancipatie. Meer nog dan op haar kleine overzichtsexpositie in Museum De Fundatie, Zwolle pakt de bijbehorende catalogus uit met nog meer van haar conceptuele kunst.
Joyce Overheul pikt telkens de meest geschikte techniek uit voor haar idee. Dat kan soms heel simpel. Zo bundelde zij 5638 tweets en 137 foto’s die Rogier, een haar onbekende 17-jarige jongen, op Twitter en Instagram zette. Rechtenvrij: want van het net geplukt. Vervolgens maakte ze een boek van de non-belevenissen en meldde hem dat pas toen ze het af had. Rogier zelf vond het geen enkel probleem, was zelfs wel trots. Vervolgens haalden beiden een tv-programma om erover te babbelen. Praten over bijna niks. Het Droste-effect van hedendaagse media.
Ondanks haar ‘beeldend’ kunstenaarschap is Overheul een vrouw van het woord. Haar werkwijze lijkt voort te komen uit serieus gegoogle uit vrijwel alle denkbare informatie. Alleen oppassen geblazen daarbij de structuur niet uit het oog te verliezen.
Overheul is gesteld op compacte Engelstalige leuzen, gevonden of zelf bedacht. Zo reisde ze naar het nogal sekseongelijke Iran en maakte er een nogal saai grijs vaandel met een feministische tekst, oproepend tot gelijkheid tussen de seksen: “Men of Quality Do Not Fear Equality”. Met behulp van een tolk sprak ze op straat Iraanse mannen en vrouwen aan, legde woordelijk aan ze uit wat er op het vaandel stond en vroeg ze of ze ermee wilden poseren.
Zo’n project zegt iets over autoriteit en volgzaamheid en is daarom geslaagd.
Een even absurde als kernachtige Amerikaanse krantenkop (?), “Ethical Dilemma’s for Men, Wife gains weight after the kid” zette Overheul aan het denken over vrouwonvriendelijkheid. Zonder de drang het te willen verbeelden voerde ze de tekst letterlijk in mollige, paars-fluwelen hoofdletters uit.
Als je op zo’n manier in de kunst het woord boven het beeld stelt heet dat volgens de conservatieve kunstcriticus/auteur Tom Wolfe ‘The Painted Word’, tevens de titel van zijn cynische essaybundel uit 1981, waarin hij tegen conceptkunst te hoop loopt.
Vrouwenhobby
In de catalogus vertelt Overheul aan Ralph Keuning, directeur van De Fundatie, waarom handwerk haar zo past. Door met fluweel, organza en kralen te werken pleegt zij haar eerste daad van verzet tegen de historische ongelijkheid tussen man-vrouw verhoudingen en hedendaagse vrouwenhaat. “Handwerken en textielbewerking zijn eeuwen afgedaan als vrouwenhobby en een minderwaardig ambacht binnen de zogenaamd hoge kunsten.” Haar vaardige handvaardigheid buit Overheul uit om mensen zo ook naar de politieke betekenis te kijken.
Afgezien van de stoere stellingnames maakt zij gewoon graag dingen met haar handen. Zo gunt ze zichzelf meer tijd en rust om na te denken, bijvoorbeeld door ondertussen een podcast te luisteren om een werk meer context te geven.
Overheul wordt bestormd door ideeën, dat mag duidelijk zijn. In de helder uitgevoerde catalogus staan projecten – van kamperen zoals Bomans op Rottumerplaat tot radiumvergiftiging door daarin gedompelde horlogewijzers – waarvan een klein deel de expositie haalde. En ook daar kom je aandacht te kort: Noord-Korea, Iran, wapenbezit, ongewenste gewichtstoename na zwangerschap, ondermaatse mannelijke film-en popsterren, eighties aerobicspop met Olivia Newton-John, een gifslang (afgebeeld op het omslag) en vier Trump-portretjes. De laatste twee reeg ze geduldig en liefdevol met kleurige glaskraaltjes. Raar genoeg doet dit recente Trump-werk al weer wat achterhaald aan. Zo snel kan het gaan met mediahypes.
Onder organza
In haar Iraanse werken zit Overheul dichter op de materie. Ze legt verbanden tussen gesluierd-moeten-zijn-onder-lagen organza en in hetzelfde materiaal gemaakte wandkleden. Deze baseerde zij op haar foto’s van jonge Iraanse vrouwen thuis: privé en sluierloos. Virtuoos van vorm kun je de geappliqueerde beeldlagen niet echt noemen, maar de visuele, subtiele boodschap beklijft, zeker door de intieme sfeer van de kleden. Ze maakte meerdere Iraanse kleden waarvan de boodschap minder duidelijk overkomt. Zo verwijst de onschuldige straatscène ‘Enghelab Street’ in Teheran, een kloek kleed van dik 4×2 meter naar vrouwen die hier tegen het regime demonstreerden over hun opgelegde stringente kledingvoorschriften. Elementen hieruit hergebruikte ze voor een geappliqueerde blauwpaarse globe (waarom?) die – zo te zien – met een alles verhullende djellaba-stof is bekleed.
Als opgewekte 21ste eeuwse informatiejunk mag Overheul zich gelukkig prijzen de rust te vinden om in een zo slow medium als textiel te werken.
—
Eerder in een kortere versie verschenen op Textielplus
Expositie: t/m 6 februari 2022, Museum De Fundatie, Zwolle
