Marc Schoorls brutale vrijplaats
De grote drie van de Grote Russen uit de negentiende eeuw zijn Toergenjev, Dostojevski en Tolstoj. Voor mij betekent Dostojevski net zoveel als Willem Frederik Hermans: een van de grote drie twintigste-eeuwers uit Nederland. (Kwesties van wille- en voorkeur ja.) Over de laatste, Hermans dus, heb ik een boek gepubliceerd naar aanleiding van – en niet vanwege: een subtiel maar essentieel verschil – zijn honderdste geboortejaar Glas in lood. De recensent van boekenwebsite Tzum concludeerde over deze unieke monografie: ‘Glas in lood is al met al ideaal leesvoer voor Hermans-fanatici.’ Mede voor geïnteresseerde niet-ingewijden voeg ik daar graag aan toe!
Dezer dagen ben ik bezig met een boek over Dostojevski, die twééhonderd jaar geleden geboren is. Ook vanwege die aanleiding, maar net als in het geval van Hermans vooral omdat ik me mijn lezende leven lang met hem heb beziggehouden. En graag wil vertellen waarom ik zo enthousiast ben over diens boeken. Er zijn onlangs alleen wat min of meer obligate krantenstukken verschenen en dat dan vanwege de verschijning van een kostelijk maar wel wat populistisch boek waarin leven en werk van Dostojevski, beide zo turbulent als een kernreactorvat, op één afvalhoop worden gegooid: Dostojevski en de liefde, van Alex Christofi. Ik denk – nee: weet wel zeker – dat hij op het idee gekomen is na het succes van de film Shakespeare in Love: de Engelstalige titel luidt Dostojevski in Love). Christofi is een ex-literair agent en kent de geheimen van de boekenmarkt dus. De recensies zijn heel gunstig en dat is, zoals gezegd, terecht. Maar ik wil desondanks wat anders. Ik meen dat Dostojevski dit boek van Christofi vreselijk had gevonden.
Maar wat een bergen werk! Alleen de elf delen van zijn Verzamelde Werk al! Ik neem ze stuk voor stuk door en noteer de kanttekeningen in een notitieblok die ik dan weer ga ordenen in het schrijfprogramma Scrivener. Het Verzamelde Werk zoals uitgegeven door uitgeverij Van Oorschot ja: incompleet als dat is. Het volgens biograaf Joseph Frank brilliant article waarin de meester uit Petersburg zijn geestverwanten Edgar Allan Poe en E.T.A Hoffmann vergelijkt, staat er bijvoorbeeld niet in en ik ben er reuze nieuwsgierig naar. (Ik heb het nog nergens kunnen vinden. Iemand?)
En die allemachtig-prachtige biografie van Joseph Frank behelst vijf dikke delen van bij elkaar ruim 2500 pagina’s! En die ben ik dus voor de tweede keer dankbaar aan het doorploegen. Alleen al aan De gebroeders Karamazov wijdt hij acht hoofdstukken en meer dan 120 pagina’s zonder dat er een woord te veel is staat. Die roman is dan ook een van de absolute meesterwerken uit de wereldliteratuur. Naast bijvoorbeeld Don Quichot en Dante’s Goddelijke komedie. Vindt Joseph Frank. En ik, ha!
En dan heb ik nog vier, vijf andere biografieën liggen. Dunner en minder goede, maar toch. Soms staat er toch iets belangwekkends in.
Om nog maar te zwijgen van Berdjajev’s Het Russische denken in de 19e en 20e eeuw, Isaiah Berlin’s Russische denkers en Peter Krug’s Dichters, denkers en Rebellen. Staan keurig op stapel voor herlezing. Dostojevski hechtte trouwens veel meer belang aan het geloof dan aan de rede en het denken, vandaar dat een heel legioen aan theologen zich op hem hebben gestort, maar die laat ik allemaal buiten beschouwing. Als Dostojevski al een oprecht gelovige was, dan een vertwijfelde. (Vandaar dat de existentialist Lev Sjestov zich hevig voor hem interesseerde.) Ik benader Dostojevski als de devoot ongelovige die ik ben.
En dan zijn er nog de herinneringen van Dostojevski’s bewonderenswaardige vrouw Anna Grigorjevna Snitkina zoals verschenen in de Privé-domeinreeks van De Arbeiderspers. En eigenlijk ook de Feiten en gedachten van tijdgenoot Alexander Herzen in die reeks, maar ergens moet je ophouden…
Sinds het Maatstaf-nummer van januari 1981, het legendarisch literaire tijdschrift onder redactie van onder meer Gerrit Komrij en Martin Ros, is er in Nederland niet zo’n veelomvattend werk meer verschenen over Dostojevski als waar ik nu voorbereidingen voor tref. Dat durf ik wel te beweren. Hoog tijd! Al staat er nog geen letter op papier. (Dat durf ik bijna niet te zeggen.) Ik doe mijn best. Maar het is een meer dan een mer à boire. Het is om te verzuipen. Luctor et emergo! Ik hoop dat u dat mij helpt hopen.
—
Van Marc Schoorl (Wassenaar, 1962) verschenen in onder meer De Gids, Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer literaire artikelen en beschouwingen. De laatste tien jaar werkte hij vooral aan zijn ‘grote trilogie’ Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Glas in lood, 100 jaar W.F. Hermans.