Van Rome tot Rome

De Middeleeuwen

[Recensie] Dan Jones laat de Middeleeuwen beginnen bij het jaar 410, dat het echte einde – dat er al geruime tijd zit aan te komen – van het Romeinse Rijk betekende. Deze periode omvat zo’n duizend jaar en eindigt in 1527 wanneer het leger van Karel V Rome inneemt.

In vier grote delen, die ieder uit vier hoofdstukken bestaan, wordt het omvattende verhaal van de Middeleeuwen verteld waarbij de nadruk op West-Europa valt. Dat lijkt een beperking en daar is Dan Jones zich van bewust maar zoals uit de inhoud zal blijken, is er meer dan genoeg vertelstof. Een Engelse historicus uit de 16^e eeuw gebruikte de term Middeleeuwen voor het eerst.

Dan Jones vertelt de belangrijkste gebeurtenissen in deze lange periode en plaatst deze in een bredere context van veranderingen in het klimaat of zich verspreidende epidemieën. Naast deze verbanden, trekt hij ook regelmatig een lijntje naar onze tijd om te laten zien dat er in politiek en maatschappelijk opzicht soms niets nieuws onder de zon is.

Macht
“Het gaat in dit boek over macht” (p. 14) en dat is met name de politieke macht van koningen. Het verhaal gaat over machthebbers in staatkundig, militair én kerkelijk opzicht. In die tijd was de kerk een instituut met een centrale plaats in de samenleving en daarom een factor van betekenis waar niemand om heen kon en misschien ook niet wilde omdat de kerk er absoluut bij hoorde. Maar Dan Jones “… wil ook de grote machten in kaart brengen die zich aan de menselijke controle onttrekken. Klimaatverandering, massamigratie, pandemieën, technische verandering en wereldwijde netwerken …. gaven ook vorm aan de middeleeuwse wereld” (p. 15).

Zoals de titel Van Rome tot Rome aangeeft, markeert deze Romeinse stad de geschiedenis in dit boek: “Rome was de enige macht uit de geschiedenis die alle kusten van de Middellandse Zee beheerste, en het rijk voegde daar nog een zeer breed omliggend gebied aan toe, dat zich vele mijlen landinwaarts uitstrekte” (p. 26). Het Romeinse Rijk verkeert al in de nadagen van zijn politieke glorie als eind 4^e eeuw de Hunnen, genoodzaakt door droogte, vanuit Azië oprukken. Zij verdrijven de Goten die een confrontatie met het Romeinse leger aangaan, dat wordt verslagen.

Naast de beschrijving van politieke, staatkundige en militaire gebeurtenissen zijn er thematische hoofdstukken over bijvoorbeeld kloosters en kerken. De bouw van het klooster in Cluny in 910 was het begin van het ‘gouden tijdperk’, de periode van de 10^e tot de 12^e eeuw waarin overal in Europa kloosters werden gesticht. Zij worden tot centra van culturele en wetenschappelijke betekenis en dragen in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling van de maatschappij.

Kastelen en kathedralen
Daarnaast is de macht van ridders belangrijk. In dit hoofdstuk wordt het verhaal van de Spaanse ridder Rodrigo Diaz de Vivar verteld. Dan Jones doet dat steeds in dit boek: hij geeft het grote verhaal een menselijk, kleinschalig gezicht in een bepaalde persoon die representatief wordt gesteld voor gebeurtenissen. Er is ook aandacht voor de bouw van de vele kastelen en gotische kathedralen die overal in Europa verrijzen. De kerken zijn vaak een kwestie van meerdere, soms vele generaties en de kathedraal laat deze ontwikkeling ook zien.

Boeiend is het verhaal over de kruistochten: “Ze definieerden niet eenvoudig een relatie tussen christendom en islam, maar vormden een blauwdruk voor de inzet van militaire macht tegen vijanden van de roomse kerk, waar die ook te vinden waren” (p. 311). Dan Jones schetst het concept van de kruistocht als een actuele drijfveer wanneer mensen vanuit hun ideologie ergens tegen ten strijde trekken.

De veepest die in het begin van de 14^e eeuw vanuit Mongolië naar het westen oprukt, betekent het einde van 60% van het vee, gevolg door een periode van hongersnood en de pest, die de zwarte dood wordt genoemd.

Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de opkomst van de protestantse kerk. De uitvinding van de boekdrukkunst door Gutenberg zorgt voor een wijde verspreiding van aflaten maar via deze weg worden ook de 95 stellingen van Maarten Luther verspreid en zij brengen een religieuze omwenteling teweeg die leidt tot een nieuwe richting binnen het christendom.

Dan Jones is misschien wel het meest in z’n element als verhalenverteller en dat merk je wanneer hij het leven van allerlei personen tekent. Daar neemt hij graag de tijd voor en dat onderbreekt dan even het grote verhaal en de doorgaande lijn.

Van Rome tot Rome is een boeiend overzicht van maar liefst duizend jaar geschiedenis waarin veel mensen en gebeurtenissen naar voren komen. Het grote verhaal had misschien aan helderheid gewonnen wanneer Dan Jones zich nog iets meer had beperkt tot hoofdlijnen want de grote hoeveelheid is voor de gemiddelde lezer wellicht iets teveel van het goede.

Dan Jones is als historicus gespecialiseerd in de Middeleeuwen. Hij is tv presentator en schreef eerder de boeken De Tempeliers, De Kruisvaarders, Vorsten van Albion en Gevecht om de troon.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow