Fascinerend microleven
[Recensie] Dit grote Engelstalige boek Plantonium is gewijd aan een voor ons onzichtbare maar bijzonder rijke wereld in het water van zeeën, rivieren, meren en plassen. Hoewel zonder microscoop onzichtbaar is dit leven van een grote schoonheid en dat zie je in dit boek dan ook op iedere bladzijde terug. Planktonium is gebaseerd op de gelijknamige film, die zich bevindt op de grens van kunst en wetenschap.
Met een microscoop maakt Jan van IJken “een ruimtereis door een onbekend universum, bevolkt door alienachtige wezens. Onzichtbaar voor het blote oog maar van levensbelang voor het hele ecosysteem”.
Basis van alle waterleven
Plankton staat aan de basis van alle leven in het water en produceert 50% van alle oxygen op aarde dat van belang is voor ons klimaat. In dat opzicht is dit boek dan ook uiterst actueel en waardevol.
Plankton is een verzamelnaam voor micro organismen die voornamelijk zwevend in het water leven. Ze zijn voor hun – passieve – verplaatsing vooral afhankelijk zijn van de heersende stromingen. Een aantal planktonsoorten kan zich wel actief verticaal in de waterkolom verplaatsen in een ritme van dag en nacht.
Biologie
De term plankton werd voor het eerst gebruikt door Victor Hensen in 1887 voor alle microscopische planten en dieren kleiner dan 2 mm die zich slechts passief voortbewegen in de waterstromen. Plankton wordt onderverdeeld in de soorten: micro-plankton (200 – 20 µm); nano- (20 – 2 µm) en picoplankton (2 – 0,2 µm).
Plankton is er in allerlei maten, van bacteriën en eencellige algen tot kwallen. De belangrijkste onderverdeling binnen plankton is fytoplankton dat gebruik maakt van fotosynthese om energie te verkrijgen. Daarom is dit naast een belangrijke voedselbron ook van essentieel belang voor het zuurstofgehalte in het water. Fytoplankton staat aan de basis van de voedselketen in het aquatisch milieu en wordt door veel andere dieren geconsumeerd zoals vissen maar ook grote zeezoogdieren als baleinwalvissen. Daarnaast is er zoöplankton, de naam voor kleine diertjes of larven.
In oude voetsporen
Jan van IJken kan als een hedendaagse Antoni van Leeuwenhoek, een veelzijdig man in de 17e eeuw, worden beschouwd. Deze was naast handelaar en glasblazer ook de uitvinder van de microscoop.
Plankton dat geheel door gebruik van de microscoop tot stand is gekomen, toont de lezer een onbekende wereld die opvalt door een grote variëteit in kleur en vorm. Er zijn globe-achtige wezentjes maar andere vormen van plankton doen denken aan visjes, insecten en vlinders. Ook zijn er vormen die lijken op de nerven van een blad.
Achter in het boek staan de foto’s in het klein afgebeeld met daarbij de naam. Verder is er een uitleg over de wijze waarop Jan van IJken te werk is gegaan.
De getoonde afbeeldingen doen denken aan composities van Ruttmann, Richter, Fischinger en Eggeling en schilders als Pollock, Newman, Rothko en Aurer.
Jan van IJken is filmmaker en fotograaf. Dit boek is ontstaan vanuit de film Plantonium die hij in 2021 maakte. Dit zeer bijzondere boek is interessant voor wie geïnteresseerd is in microscopie, biologie en embryologie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
