Er ging de afgelopen week een zucht van verlichting door letterenland: de VPRO gaat weer een boekenprogramma voor op de televisie maken. Want boeken komen er op televisie bekaaid vanaf. Er is maar één programma dat over boeken gaat: Eus’ Boekenclub, en dat programma valt mensen die van literatuur houden niet mee.
Goed nieuws dus, dat Boeken – “vanaf zondag 25 februari, wekelijks, 17.45 uur op NPO 2” – terugkomt. Maar op de schouders van Lotje IJzermans rust de zware taak alle verwachtingen waar te maken. Want nu dat boekenprogramma er alsnog komt – velen hadden de moed al opgegeven – moet het ook in een keer alles goedmaken.
Lotje IJzermans moet de fouten die voorgangers maakten – want deze week kregen Ruth Joos en Wilfred de Jong er alsnog van langs, omdat ze niet alle boeken even gedegen gelezen zouden hebben – corrigeren. Ze moet de valkuil van oppervlakkigheid – kenmerkend voor het programma van Özcan Akyol – zien te vermijden. En dan moet ze ook nog opboksen tegen illustere voorgangers als Wim Brandts en Adriaan van Dis. Ik geef het haar te doen.
Aan Lotje IJzermans zal het niet liggen. Dat durf ik nu al wel te voorspellen. Lotje IJzermans is een ervaren programmamaker en een vragensteller die door weet te dringen tot de kern van de zaak. Maar dan moet ze daar wel de tijd voor krijgen. Luister maar naar de gesprekken die zij in Nooit meer slapen voert (of kijk: want je kunt tegenwoordig ook radio kijken).
En tijd, daar gaat het ook haar op televisie aan ontbreken. Op televisie is er geen tijd om een uur met iemand te praten. Geen tijd om omtrekkende bewegingen te maken die uiteindelijk leiden tot het stellen van die ene vraag die gesteld moet worden.
Op televisie kun je iemand wel interviewen, maar dat is iets anders dan het voeren van een gesprek. Daar is televisietijd te duur voor, en de kijker te ongeduldig. En ik denk dat boeken juist gebaat zijn bij het voeren van een gesprek met hun schrijvers.
Stilte
Als je wilt dat het in een boekenprogramma om schrijvers en hun boeken draait, kun je je afvragen of televisie (nog) wel het ultieme medium is. Televisie draait om formats. Er zijn nog maar weinig programma’s zonder toeters en bellen. Ook Brommer op zee was een opgetuigd programma. De gesprekken met schrijvers vormden niet de kern van het programma, maar waren er onderdeel van. Ze zaten ingeklemd tussen reportages en wat verder nog ter tafel kwam. De tijd moest bewaakt, een stilte laten vallen was uit den boze (zonde van de tijd), de ruimte om een zijweg te bewandelen was er niet.
Ik hoop (en verwacht eigenlijk ook) dat Boeken weer terug naar af gaat. Dat het een programma wordt met een of twee gasten, waarmee Lotje IJzermans een-op-een gesprekken gaat voeren. Goede gesprekken naar aanleiding van een boek dat net uit is. Een urgent boek, zodat het ook over de relevantie van boeken – lees: literatuur, want eigenlijk bedoelen we, de mensen die zeggen dat ze Boeken zo gemist hebben, dat als we het over boeken hebben – kan gaan.
Maar stel dat het toch weer tegenvalt. Dat we na afloop van elke aflevering teleurgesteld gaan zitten zappen, omdat het het allemaal net niet was (waarschijnlijk omdat onze verwachtingen niet matchen met wat mogelijk is…)?
Misschien is het dan tijd om ons te realiseren dat televisie niet heilig is. Dat er meer media zijn die aandacht besteden aan boeken/literatuur. De radio is al genoemd. Podcasts nog niet. En die zijn er ook genoeg. En dan zijn er nog de al dan niet gestreamde programma’s op podia waar het lezen en de literatuur gevierd worden. Het kost misschien wat meer tijd om de juiste ‘zender’ te vinden, maar wie zoekt zal tot de conclusie komen dat boeken er elders helemaal niet zo bekaaid afkomen als op de televisie.
Is dat allemaal te ingewikkeld: lees dan. Lees desnoods in de uitgespaarde kijk- en luistertijd een of twee boeken extra. Laat het idee los dat je voor dat lezen afhankelijk bent van een boekenprogramma dat in alle opzichten aan jouw verwachtingen voldoet. Net als ik houd je waarschijnlijk de boekenbijlages in de kranten bij. Net als ik loop je waarschijnlijk minstens een keer per week een boekhandel binnen. Net als ik weet jij wat er als het om lezen en literatuur gaat in de wereld te koop is.
Ik verheug me op Boeken. Ik vind het bewonderenswaardig dat de VPRO het nog een keer probeert. Ondanks de kijkcijferdruk. Ondanks al die argusogen waarmee gekeken gaat worden. Ondanks alle vergelijkingen die natuurlijk weer gemaakt gaan worden.
En ondertussen vraag ik me af toch wel even af wat er met Eus’ Boekenclub gaat gebeuren als Boeken eenmaal begonnen is. Blijf ik dat dan nog kijken, bijvoorbeeld…
—
Liliane Waanders (1963) is (literair) journalist en programmamaker. Zij begon haar loopbaan in de openbare bibliotheek, waar ze als directeur diverse veranderingsprocessen begeleidde. In 2000 stapte ze definitief over naar de journalistiek.
In de meer dan veertig jaar dat ze actief is als journalist volgde ze de politiek, portretteerde ze bekende en minder bekende mensen, schreef ze over kunst en cultuur, had ze een radioprogramma en was ze meeschrijvend hoofdredacteur van een tijdschrift over afstand en adoptie.
Dat ze zich op dit moment op de literatuur concentreert is geen toeval. Liliane interviewt al dertig jaar schrijvers op podia, recenseert voor Awater, Poëziekrant en Biografieportaal, maakt inmiddels – samen met Roeland Dobbelaer – een maandelijks boekenprogramma: Bazarow.LIVE in Bieb Neude, en voedt op bijna dagelijkse basis haar eigen website hanta.nl. Vanaf 1 januari 2024 is Waanders hoofdredacteur van de Boekenkrant.