Het was natuurlijk geen goed idee om in deze tijden van geweld en oorlog Kay Dick’s dystopisch roman Zij te willen lezen. Het lukte me niet om de vele aanbevelingen voor het boek, ook op deze site te weerstaan, maar ik werd er goed ziek van. Mensen mishandelen omdat ze van kunst houden, mensen vermoorden omdat ze boeken lezen, mensen martelen, “desoriënteren, desensibiliseren” omdat ze staan voor de zachte krachten. Dick schets een Engeland in verval waarin een snelgroeiende groep van afgestompte, wrede en gewelddadige mensen de macht grijpen en anderen belagen die wel gehecht zijn aan alles wat met liefde en schoonheid te maken heeft. Er is geen moraal meer is en er zijn te weinig mensen die in verzet komen. Buikpijn.
Gaan de zachte krachten het verliezen vraag ik me dagelijks af nu overal ter wereld het vrije woord wordt bedreigd, schrijvers en journalisten worden aangevallen en zelfs vermoord, boeken worden verboden, zelfs (of juist) in de VS, nu het wapengekletter het lijkt te winnen van woorden.
In het Midden-Oosten vechten volkeren oorlogen uit zich baserend op een oudtestamentische God, die het principe van oog om oog verhief tot de hoogste moraal. Een dollemansoorlog van extreme vernietiging is het gevolg. Hamas doodt onschuldige mensen, waaronder veel kinderen in meerdere kibboetsen in Israël. En als wraak doodt Israël nu onschuldige mensen, waaronder veel kinderen in Gaza. Vanwege de hoge aantallen slachtoffers kiezen nu veel mensen partij voor de Palestijnen met als gevolg dat Joden wereldwijd bedreigd worden. Antisemitisme is terug van nooit weggeweest. Israël is niet hetzelfde als Joden en vice versa, hoe vaak moeten we dat nu nog zeggen. Joodse vrienden maken zich zorgen. Gelukkig is ons huis recent verbouwd en hebben we veel slaapplekken over, je weet nooit hoe gek het kan lopen. Ze zijn welkom.
Twee kwaden
Het idee van een tweestaten oplossing voor de Israëli en de Palestijnen lijkt door iedereen vergeten te zijn. Niet op de laatste plaats door de extreemrechtse Israëli aan de ene kant, die sinds 7 oktober nog harder doorgaan met land inpikken van Palestijnen op de Westbank. En aan de andere kant Palestijnen die oproepen om Israël van de kaart te vegen. Ook in Nederland klinkt het ‘from the river to the sea’ steeds luider, ook bij voorheen gematigde progressief denkende mensen, waaronder zelfs enkele filosofen die ik best hoog had. Hebben ze dan niet door dat dat betekent dat Israël wordt weggevaagd, net zoals Israël nu bezig is met Gaza weg te vagen.
Waarom willen kiezen tussen twee kwaden? De bevolking van Israël wordt al jaren gegijzeld door de extreem-rechtse en conservatieve regeringen van Netanyahu. De Palestijnen door de net zo extreem-rechtse en conservatieve Hamas. Kunnen we niet gewoon kiezen voor twee volken en een oplossing zoeken voor twee volken. Walen en Vlamingen is het ook gelukt. Kiezen voor vrede, voor humaniteit, voor leven en niet voor een politiek van de dood. Voor mij staan zowel Hamas als Netanyahu c.s. aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Geweld en oorlog zijn nog nooit ergens een oplossing voor geweest. Ook ik vind dat je je mag verdedigen als je wordt aangevallen, maar dat mag nooit gepaard gaan met massale mensenrechtenschendingen en de dood van onschuldigen. Niet alles is geoorloofd dacht Machiavelli terwijl hij om zijn heer te dienen het tegenovergestelde opschreef. Als de aanval is afgeslagen, dan moet je weer gaan praten.
Ik houd niet van zwart-wit, ik aanbid grijstinten. Grijs is de kleur van het denken, van de nuance, van de middenposities, van menselijkheid. Gelukkig zijn er nog steeds mensen zowel aan beide kanten van het conflict die willen stoppen met al het geweld, en met elkaar willen praten.
Ik heb geen kant en klare oplossing voor het Midden-Oosten, hoe krijgen we daar in godsnaam weer mensen aan de onderhandelingstafel, ik zou het niet weten. Laten we hiervoor de slimste, creatiefste en vooral volhardendste mensen van de planeet aan het werk zetten, misschien valt er dan nog wat te redden. Ik heb ook geen oplossing voor Oekraïne-Rusland, ik heb geen oplossing voor het oprukkende nationalisme en rechtspopulisme. Ik zie met angst en beven tegemoet dat overal de mannetjes met harde woorden en harde spierballen de macht willen grijpen. Ik was ooit ook zo’n mannetje, ergens rond mijn twintigste, toen testosteron het won van nadenken. Sinds ik die fase in mijn leven afzwoer, oefen ik me in geduld en compassie. Niet te snel oordelen, begrip tonen voor de ander, voor de vreemdeling, voor de onbekende. Het brengt je veel bijzondere ontmoetingen en geeft rust in je leven. En wat daarbij nodig is: lezen, heel veel lezen, over volkeren en hun geschiedenis die je niet snapt, die je niet kent, waar je mogelijk een hekel aan hebt, maar die je door te lezen beter leert kennen, leert begrijpen wellicht.
“Lezen is een oefening in solidariteit,” schreef Elte Rauch vorig jaar. Het is een van de mooiste zinnen die ik afgelopen jaren tegenkwam. Het zou zomaar mijn lijfspreuk kunnen zijn. Laten we lezen, lezen over het Midden-Oosten. Laten we Amos Oz herlezen, zijn Beste fanatici is een goede start om iets te snappen over het conflict daar. Oz had geen grote liefde voor het Palestijnse volk, maar hij wist wel dat er alleen vrede kan komen als de Israëli hen ook gunnen waar ze recht op hebben. Of laten we het boek lezen dat Ingrid Meurs afgelopen woensdag tipte bij Bazarow.LIVE: Geest komt op, van Iabella Hammad, over hoe mensen een uitvoering van Hamlet op de Westelijke Jordaanoever willen opvoeren. Een boek over hoop volgens Meurs.
Laten we niet alleen boeken lezen, maar vooral ook weggeven, verspreiden, cadeau doen, laten we boeken sturen naar het Midden-Oosten en ophouden met bombarderen. Boeken, geen bommen. Zou het uitmaken? Ik hoop het wel. U denkt nu misschien dat ik een dromer ben. Dat klopt zonder meer, ik hoop dat ik niet de enige ben.
—
Roeland Dobbelaer (1962) studeerde filosofie in Utrecht en Parijs. Hij is de bedenker, oprichter en was de eerste hoofdredacteur van Filosofie Magazine en was hoofdredacteur van Natuur&Techniek. Ook stond hij aan de wieg van vele andere tijdschriften en de uitgeverijen Bèta Publishers, Veen Media en Alea Publishers. Tegenwoordig is hij mediaondernemer en bestiert hij Bazarow. Sinds 1 oktober 2023 is hij tevens uitgever van de Boekenkrant. Een van zijn leesprojecten is het biografisch lezen: de favoriete boeken lezen van geliefden en vrienden zodat het leven een grote boekenclub is. Hij schrijf op Bazarow om de week een column.