“Nieuw onderzoek naar eeuwenoud papyrus zou locatie graf Plato onthullen” kopte de Telegraaf enkele weken geleden. De grote Griekse filosoof Plato (ca. 427 v.Chr. tot 347 v.Chr.) had even een hoofdrol in het dagelijkse nieuws. Bijna alle kranten kwamen met het bericht dat het na 2500 jaar eindelijk duidelijk was hoe de laatste levensjaren van de filosoof waren verlopen. Het zou nu zelfs bekend zijn waar de denker begraven ligt. En dat was niet in de grot van Plato, want dat was het beeld dat de denker gebruikte om aan te geven dat mensen een verwrongen beeld van de werkelijkheid hebben, weet u nog? Plato is begraven in de tuin van zijn de academie, zijn eigen school. Niet dat het graf nu ook gevonden is, dat is allang vergaan.
Het mooie van wetenschap is dat er telkens nieuwe vindingen worden toegepast om onze kennis te vermeerderen. De nieuwe feiten over Plato’s leven komen uit verschroeide papyrusrollen die zijn gevonden bij de stad Herculaneum, iets ten noorden van Napels. Herculaneum werd net als Pompeï bedolven door lava na de uitbarsting van de vulkaan Vesuvius in 79 n.Chr.
Tot nu toe was het onmogelijk om de verschroeide papyrusrollen te lezen omdat uitrollen zou betekenen dat ze versnipperen. Dat uitrollen is door nieuwe scans en hightech analyses niet meer nodig. We lezen tegenwoordig als het ware door de rol heen. Het document waar nu zoveel om te doen is, is van de hand van de filosoof Philodemos uit de oude Griekse stad Gadara in het huidige Jordanië. Hij schreef het stuk over Plato circa 50 v. Ch. Hoe het in Italië terecht is gekomen is vooralsnog een raadsel.
Naast de kennis over de begraafplaats van Plato, gaven de papyrusrollen nog meer prijs. De Standaard bericht: “De tien geanalyseerde fragmenten onthullen ook dat de filosoof waarschijnlijk als slaaf werd verkocht op het eiland Aegina tussen 404 en 399 voor Christus, en dus niet in 387 voor Christus, zoals tot dusver werd gedacht. Een opgraving is nodig om de tekst te bevestigen. Een andere passage bevat een dialoog van Plato, waarin de filosoof scherpe kritiek levert op het optreden van een barbaarse muzikant uit Thracië.”
Karl Popper
Prachtig natuurlijk, maar toch heb ik bij Plato ook altijd wat bedenkingen. Dat komt omdat ik lang geleden alweer De open samenleving en haar vijanden van Karl Popper las. De Oostenrijkse filosoof schreef het bijna 900 pagina’s dikke werk in Nieuw-Zeeland waar hij in 1937 naartoe was gevlucht vanwege het opkomend nazisme in Europa. In De open samenleving en haar vijanden houdt Popper een hartstochtelijk pleidooi voor een open democratische samenleving. Hij behandelt een aantal denkers die met hun opvattingen haaks staan op een open samenleving. Plato heeft daarin een hoofdrol. Voor Popper is Plato niets anders dan totalitair denker wiens werken 2500 jaar lang andere totalitaire denkers hebben geïnspireerd, tot Hitler aan toe. Plato had een fantasie dat een koning-filosoof het land zou moeten leiden, volgens Popper “niets anders dan een kopie van de tribale priester-koning”. Rechtvaardigheid is er bij Plato alleen om de heersende macht te dienen: “rechtvaardigheid wordt [door Plato/rd.] praktisch gedefinieerd als datgene wat het belang van zijn totalitaire staat dient.”
Als ik een complotdenker zou zijn, zou ik een verhaal verzinnen dat het niet toevallig is dat er juist nu nieuwe informatie over Plato naar boven komt. Onze open samenleving staat onder druk door opkomende rechtsextremistische politici en die kunnen zo’n spectaculair verhaal over de godfather van het totalitair denken wel gebruiken Maar ik ben niet van het complot denken en heb vertrouwen in de wetenschappelijke integriteit van de archeologen van dienst in Italië die met het onderzoek naar de papyrusrollen zijn belast. En misschien komt er nog veel anders moois naar boven.
Er zijn namelijk nog veel meer rollen gevonden, mogelijk allemaal uit de bibliotheek van die Philodemos. Straks vinden ze nog een aantal van de compleet tot nu toe verloren gegane dialogen van Aristoteles, die andere grote filosoof uit de Griekse oudheid. Een filosoof waar ik meer sympathie voor koester. Aristoteles had veel meer dan zijn leermeester Plato warme gevoelens voor de democratie. De tirannie, wij noemen dat nu totalitair, vond hij een verwerpelijk systeem. Helemaal mooi zou zijn als het manuscript van het tweede boek van Aristoteles’ Poëtica die die beroemde studie over de komedie en de lach zou bevatten, wordt teruggevonden. Uit andere geschriften van Aristoteles weten we dat hij belang hechtte aan humor als catharsis, om zware tijden aan te kunnen. Maar misschien staan er in dit deel nog veel scherpere inzichten, die ons kunnen helpen. Want wat meer vrolijkheid kunnen we wel gebruiken in deze sombere tijden. Of is mijn hoop ijdel en was dat tweede deel een fabeltje van Umberto Eco die daar zijn prachtige roman De naam van de Roos om heen bouwde? Ik ga in al die boeken om me heen even nazoeken hoe het ook alweer zat. En natuurlijk het nieuws uit Italië in de gaten houden.
—
Roeland Dobbelaer (1962) is filosoof en mediaondernemer. Hij is hoofdredacteur van Bazarow. Sinds 1 oktober 2023 2024 is hij tevens uitgever van de Boekenkrant. Een van zijn leesprojecten is het biografisch lezen: de favoriete boeken lezen van geliefden en vrienden zodat het leven een grote boekenclub is. Hij schrijf op Bazarow om de week een column.