“Ben ik dan een schrijver die iedereen wil helpen en alles opschrijft of kies ik soms ook gewoon voor mezelf?”
[Reportage] Het is maandagavond 26 juni. Vandaag is schrijver Lale Gül te gast bij het ‘Literatuurtje’ in Bibliotheek Venray. Ze wordt geïnterviewd door tekstschrijver en gespreksleider Stan Verhaag met publiek. Bazarow is aanwezig bij het live interview en beschrijft hoe de avond verloopt. Het gesprek met de schrijver gaat onder andere over haar debuut Ik ga leven (2021) waarin ze een inkijkje geeft in de islamitische gemeenschap in Amsterdam West waarin ze is opgegroeid, en haar tweede boek Ik ben vrij dat ze om verschillende redenen voorlopig nog niet uitbrengt…
Het is 10 voor half 8 wanneer de bezoekers van het ‘Literatuurtje’ langzaam Bibliotheek Venray binnendruppelen. Het geroezemoes wordt steeds harder in de open ruimte waar zo’n vijftig stoelen in rijen naast elkaar zijn gezet. Op de voorste rij kletsen enkele enthousiaste vrouwen van rond de zestig met elkaar, één haalt met wat moeite een boek uit haar tas. De grote portretfoto van Lale Gül op de cover verraadt welk boek ze in haar hand heeft, Ik ga leven. “Die moet ik vast gereed hebben voor de signeersessie van straks!”, moedigt ze haar vriendinnen aan om het boek ook vast te pakken. “Hebben jullie het boek ook allemaal gelezen?” klinkt het vanuit een andere rij. “Natuurlijk! Bij de leesclub”, antwoordt een vrouw achterin. Mensen hebben er zin in. De gedachte vliegt nog niet voorbij of het wordt langzaam stil: de avond is van start.
Bij de opening worden de laatste stoelen toegewezen en introduceert de gastvrouw van de bibliotheek het avondprogramma met interviewer Verhaag en schrijver Gül. Ze worden bedankt voor hun aanwezigheid. “Fijn dat deze mensen naar me willen luisteren”, antwoordt Gül.
“Nou het werkt heel makkelijk,” begint Verhaag het interview. “Eerst ga ik vragen stellen, daarna mogen jullie!”. De eerste vragen gaan over Güls lezingen in Parijs vorige week. “Het boek is ook in Frankrijk een succes, hoe kan dat?” Gül: “Ja, er zijn al enorm veel vertalingen van mijn boek, zelfs een Sloveense vertaling”, lacht Gül. “Uit bijvoorbeeld Slovenië heb ik totaal geen mediaverzoeken of berichten gehad, maar Frankrijk was gelijk geïnteresseerd toen die vertaling verscheen. De TV en de kranten; allemaal kwamen ze direct op me af, maar waarom, goede vraag.” Verhaag: “Zijn ze al bij de pagina van je boek waar je wat vervelends over Fransen zegt?” Het publiek schiet in de lach. “Ik denk dat die zin de vertaling niet gehaald heeft”, antwoordt Gül vrolijk.
‘Gevalletje Lale Gül’
“Dan een andere vraag, ook in het onderwijs ben je een bekend fenomeen?” Gül: “De meeste mails die ik kreeg over het boek komen uit het onderwijs. Ik denk dat dat komt omdat leraren meer tijd doorbrengen met kinderen dan ouders zelf soms doen. Ze zijn dan vaak gewoon een tweede ouder voor veel jongeren. Er is zelfs een term voor me bedacht: een ‘gevalletje Lale Gül’, een moslimjongere die het enorm moeilijk en zwaar heeft met opgelegde regels van ouders.”
Gül somt vervolgens een lange lijst aan regels op waar deze jongeren zich aan moeten houden en waarom dat zo moeilijk is. “In dit tijdperk kun je bijna niks stiekem, familie krijgt het vaak snel te horen als je iets uitspookt. Er zijn zoveel dingen die je moet en zo weinig dingen die je mag. Leraren komen dan naar mij omdat ze denken: misschien heeft Lale Gül een oplossing.” Verhaag: “En, heb je die?” Er valt een korte stilte. “Nee” zegt Gül. “Ik heb meestal niks te zeggen behalve dat ik hoop dat ze door het boek te lezen toch wel voor zichzelf kiezen ook al keert hun familie tegen ze. Helaas kunnen jongeren dit vaak toch niet door de hoge druk en zware gevolgen.”
Ik ben telkens weer verbaasd hoeveel kracht een boek kan hebben
“Krijg je andersom ook mails dat mensen door je boek wel actie ondernamen?” vraagt Verhaag. “Jazeker,” antwoordt Gül. “De uitgave van het boek was twee jaar geleden, maar ik krijg nog steeds nieuwe lezers en berichten.” Ze vertelt dat ze elke keer weer verrast is als ze mailtjes leest waarin lezers zeggen dat ze door haar toch voor bepaalde keuzes hebben gekozen. “Ik ben telkens weer verbaasd hoeveel kracht een boek kan hebben, dat is iets wat ik niet wist toen ik dit boek schreef.”
Stiekem contact met haar zusje
Aan het publiek wordt vervolgens gevraagd wie het boek heeft gelezen. Haast alle vingers gaan de lucht in. “Ik kan natuurlijk eerder vragen wie niet”, lacht de interviewer. Hij stuurt de richting van het gesprek naar het onderwerp familie. Gül droeg haar boek op aan haar twaalfjarige zusje en inmiddels overleden oma. Ze vertelt dat het (weinige) contact met haar zusje sinds haar boek stiekem moet. “Mijn zusje is extreem betrokken bij de Koranschool, die trouwens ook heftiger is geworden naar mijn idee. Ze is tegen bijna alles wat ik doe, wat ik draag en wat ik eet en drink. Zo zag ze bijvoorbeeld dat ik ham en alcohol in de koelkast had liggen. Dan krijg ik opmerking als ‘gadver, jij bent echt van het padje af’. Het is pijnlijk om dit soort dingen van mijn kleine zusje te horen, ik denk dan: je bent twaalf, houd je mond. Maar”, maakt ze de kanttekening. “Waarschijnlijk was ik ook zo op die leeftijd en weet je niet anders.” Gül vertelt dat ze hoopt dat haar zusje later, wanneer ze gaat studeren, met andere inzichten komt.
Hij ging de de cel in voor het sturen van foto’s van wapens
Akelige gevolgen
Dat haar contact met haar zusje stiekem moet, laat zien hoe gebroken de relatie is tussen Gül en haar familie. Ze vertelt dat de ruzie met haar familie écht uitbarstte na haar eerste verschijning op TV bij OP1, drie weken na het uitgeven van haar boek. “Pas toen ik de uitnodiging kreeg van het programma dacht ik: shit, dit gaat natuurlijk opblazen, nu kan ik thuis niet meer schuilen achter mijn ‘roman met andere namen’.” Gül zegt dat ze enorm twijfelde om naar de uitzending te gaan. “Er waren zoveel gevolgen die ik dan onder ogen moest zien.” Uiteindelijk maakte ze de keuze om het wel te doen. Na de uitzending barstte de hel los. “Heel mijn familie stond me op te wachten, ze waren enorm agressief. Uiteindelijk moest ik het huis uit vluchten want ze wilden me zelfs fysiek wat aandoen.” Het was middernacht en Gül vertelt hoe ze plompverloren op straat stond met enkel haar telefoon in haar hand. “Uit paniek heb ik op dat moment Femke Halsema [burgemeester van Amsterdam/TvH] gebeld. Toen ben ik naar een safe house gestuurd, waar meer schrijvers uit andere landen zaten. Ik kon daar een tijdje verblijven tot ik een huurhuis vond.”
Ook haatreacties en zelfs bedreigingen namen vanaf dat moment toe. “Iemand is zelfs twaalf maanden de cel ingegaan voor het sturen van foto’s van wapens”, zegt Gül. “Ik weet de rechtszaak nog goed, hij keek alsof het hem allemaal niks boeide. Ik probeer dit soort momenten zoveel mogelijk weg te filteren. Haatberichten doen me niet zoveel, zolang het maar geen bedreiging is.”
Het heeft me zoveel levensvreugde en veiligheid gekost
Tweede boek Ik ben vrij
“De oplage van je eerste druk was rond de 500, waar staan we nu?” vraagt Verhaag. “Meer dan 300.000 boeken,” vertelt Gül glimlachend. Verhaag reageert enthousiast en ook het publiek is onder de indruk. “Ik was ook het meest uitgeleende boek van 2022”, zegt Gül. “Dat was echt een compliment.” Verhaag: “En een tweede boek? Wanneer kunnen we die verwachten?” Gül vertelt dat ze daar momenteel niet actief mee bezig is. “Dan heb ik weer al die mensen achter me aan”, licht ze toe. “Ik heb nu geen last van bedreigingen, dat wil ik zo lang mogelijk zo volhouden. Ik weet dat het me alleen maar weer gezeik brengt, daarom weet ik gewoon niet wanneer ik het tweede boek zal publiceren. Al dat gedoe heeft me zoveel levensvreugde en veiligheid gekost. En ja, ik vind van veel dingen iets, maar ik wil me er niet altijd over uiten. Zo zeg ik nu vaak nee tegen veel dingen, omdat ik uiteindelijk degene ben die weer veilig naar huis moet gaan. Ik vraag me dan af: Ben ik dan schrijver die iedereen wil helpen en alles opschrijft of kies ik soms ook gewoon voor mezelf? Of”, voegt Gül er verslagen aan toe, “je moet wel schrijven maar niet meer op tv verschijnen en in het buitenland gaan wonen. Een optie die ik vaak genoeg heb overwogen trouwens.” Verhaag: “Geen Frankrijk denk ik?” Het publiek gniffelt. “Haha nee, ik denk dat het dan Spanje zou zijn, dat lijkt me ook wel een lekker temperatuurtje”, antwoordt Gül.
Beveiliging
Verhaag gaat op een serieuze toon verder: “Waarom kan je geen beveiliging krijgen? en zou dat de situatie veranderen?” Gül: “Omdat dat alleen voor misdaadjournalisten etc. geldt, ik kán het zelf wel regelen, maar dan wordt het niet vergoed. Ze zeggen wel dat Nederland een vrij land is, maar uiteindelijk sta je er wel echt alleen voor”, vertelt Gül uit haar ervaring. “Weet je hoe bizar moeilijk het bijvoorbeeld is om anonieme accounts op Instagram te melden? Hoelang het duurt voordat Instagram een ip-adres gevonden heeft, dat dan ook nog moet worden doorgegeven aan de politie. Daar gaat maanden overheen…” Güls stem klinkt ontdaan en ook het publiek leeft mee. “Er zijn zoveel mensen die me bedreigden en de dans ontsprongen omdat er zulke specifieke regels zijn omtrent strafrechtelijke bedreigingen. Dat zou anders moeten,” sluit ze vastberaden af.
Ik weet gewoon niet of het tweede boek komt en wanneer
“Een tweede boek is dus nog ver weg?”, vraagt Verhaag tot slot. “Ja, heel ver weg. Ik heb af en toe gezegd dat het zou komen, en het is ook een discussiepunt met mijn uitgever die me vaak belt wanneer het komt, maar ik weet gewoon niet of het komt en wanneer.” Ze vertelt dat het grootste gedeelte al wel is geschreven. “Ik weet in ieder geval dat ik het hele proces helemaal in eigen hand wil hebben.” Verhaag: Je zou ook fictie kunnen schrijven? Gül lijkt niet lang te hoeven na te denken over haar antwoord. “Ja maar dat vind ik laf, ik heb zoveel inspiratie en materiaal gekregen na het uitbrengen van mijn eerste boek. Ik wil dat juist gebruiken en vind het dan laf om ineens fictie te schrijven, dat hoeft van mij niet.”
–
Lale Gül
Lale Gül (1997, Amsterdam) studeerde Nederlands aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Tot haar zeventiende ging ze in het weekend naar een Koranschool van Stichting Milli Görüş. In haar autobiografische debuutroman Ik ga leven betwist ze alles wat ze daar geleerd heeft en meer. Met dit boek, waarvan al meer dan 300.000 zijn verkocht, won Gül onder andere de NS Publieksprijs, de Euregio Literatuurprijs voor Scholieren, de Pim Fortuyn Prijs en Nederlander van het Jaar. De filmrechten zijn verkocht en het boek verscheen in vijf andere talen, waaronder het Engels en Frans.
–
Tirza van Holten