Wat is literatuur? Die vraag is moeilijk te beantwoorden, blijkt uit recent onderzoek van letterkundige Jeroen Dera. Middelbare scholieren en docenten Nederlands hebben een verschillende mening over de definitie van literatuur en dat leidt tot veel discussies in het literatuuronderwijs. Wordt het tijd voor verandering?
In april 2021 plaatste een Nederlandse middelbare scholier een ontevreden bericht over zijn docent Nederlands op het boekenforum van de website Reddit. In het bericht stond:
“Een paar dagen geleden was ik benieuwd of er fantasyklassiekers uit Nederland bestaan. Dus ik heb online opgezocht of er een soort “Nederlandse Tolkien” bestaat. Ik kon niet veel vinden, dus vroeg ik aan mijn docent Nederlands of er een fantasy-genre bestaat in de Nederlandse literatuur en of zij een ‘Nederlandse Tolkien’ kent. Ze vertelde me ronduit dat ik geen fantasy moest lezen en dat ze het niet als ‘echte literatuur’ beschouwt. Ze vindt eigenlijk dat de boeken van Tolkien geen ‘echte literatuur’ zijn. Die leraar is een van de grootste ‘gatekeepers’ die ik ken. Ze blijft maar doorzeuren over hoe triest het is dat kinderen niet veel meer lezen en dan beweert ze letterlijk dat bepaalde genres niet gelezen mogen worden.” (IkBenBenr, 2021)
Dit bericht kreeg meer dan 20.000 likes en bijna 4000 opmerkingen die de discussie over literatuur voortzetten. Niet alleen wordt de leesvoorkeur van de student afgewezen, maar ook zijn begrip van wat literatuur eigenlijk is; reden om dieper in het onderwerp te duiken, vond Jeroen Dera.
Een bredere definitie
Uit Dera’s nieuwste onderzoek blijkt dat scholieren geen homogene opvattingen hebben over wat literatuur precies is of zou kunnen zijn. De literatuurconcepten van studenten zijn niet alleen heterogeen, maar ook slecht gedefinieerd. Slechts een derde van de leerlingen kan een beredeneerde definitie geven van het begrip ‘literatuur’, terwijl een kwart van hen blijft steken in zeer algemene definities zoals ‘boeken’ of ‘verhalen’.
Deze ondervinding is helemaal niet zo gek, want eigenlijk is er ook geen echte definitie van ‘literatuur’. Er lijkt wel steeds meer ruimte te komen voor een bredere definitie, waarin populaire fictie bijvoorbeeld ook wordt betrokken. Maar als er geen unanieme definitie van literatuur is, hoe kunnen we dan verwachten dat studenten en docenten op één lijn zitten?
Dilemma
Hedendaagse literatuurdocenten beschouwen de ontwikkeling van leesplezier als een belangrijk doel van literatuuronderwijs, benoemt Dera in zijn onderzoek. Vanwege hun nadruk op het bevorderen van leesplezier laten leraren steeds vaker teksten toe waarvan zij vinden dat ze een relatief lage literaire complexiteit hebben, zoals literatuur voor jonge volwassenen en thrillers. Deze situatie plaatst Nederlandse literatuurdocenten voor een dilemma. Aan de ene kant wordt vereist dat scholieren literaire competentie ontwikkelen op basis van het lezen van literaire werken. Aan de andere kant proberen veel leraren tegemoet te komen aan de leesvoorkeuren van leerlingen, die vaak neigen naar fantasy en feelgood in plaats van naar de psychologische of filosofische romans die doorgaans door hun leraren worden aanbevolen.
Er ontstaat dus een spanning tussen de doelstellingen van het bevorderen van leesplezier en het ontwikkelen van leesvaardigheid in het literatuuronderwijs. De oplossing volgens Jeroen Dera? Het vermogen om betekenis toe te kennen aan de term ‘literatuur’ in het literatuuronderwijs betrekken. Dat lijkt hem relevanter dan ooit tevoren.
Lees het hele onderzoek van Jeroen Dera hier.
–
Tessa Kelderman