De roman zet de schuifdeuren open
[Recensie] De nieuwe roman van Maria Philippens (1952) is er een van grote klasse: meeslepend, spannend, gevoelig, mooi van taal en vol diepgang. Het verhaal zet je verbeeldingskracht aan het werk. Je vraagt je af hoe jij gehandeld zou hebben. Philippens gunt je een blik in het diepste wezen van haar personages en doet dat met empathie. Kamer en suite is een knap geconstrueerde psychologische roman waarin alles klopt.
De titel is uitstekend gekozen. Een kamer en suite verdeelt – in letterlijke zin van het woord – een woonkamer in een voor- en een achterkamer, al dan niet gescheiden door schuifdeuren. Het verbindt twee kamers met elkaar. In deze gelaagde roman kun je er ook andere betekenissen aan geven: de twee levens van het echtpaar Caroline (Caro) Stelman en Jaqueline Weegman; het leven van Caro voor en na de dood van Jacqueline; maar ook de verborgen geheimen van de belangrijkste personages in het verhaal. De schuifdeuren tussen ‘de kamers van hun leven’ schuiven langzaam open.
Het leven komt binnen
Het verhaal start met Caro die rouwt om de dood van haar echtgenote en rechter Jaqueline Weegman, overleden aan longkanker. Caro zit alleen in huis. Het gemis van Jacqueline maakt de auteur meteen voelbaar in de eerste regels van de roman: “Het is donker. De vormen in mijn werkkamer vloeien samen tot niets zich nog echt laat onderscheiden.” Meteen is er ook een onderhuidse spanning voelbaar: “Dit huis keert zich tegen mij, alsof het de langstlevende op de proef wil stellen. Alsof het zegt: jij komt niet zomaar weg met wat er is gebeurd. […] Ik kan zeggen dat het me spijt, maar je hoort me toch niet.” Overal ziet Caro Jacqueline: “Ik zie jou in een mistig licht de trap afzweven.” Op die eerste bladzijde word je meteen het verhaal ingetrokken: wat is er gebeurd? Caro bevindt zich in een isolement en het is duidelijk dat er iets is waar ze niet over kan praten. Haar isolement wordt doorbroken door andere personages. Zo is de computer van Caro gecrasht. IT-student Nick Slangen komt haar helpen. Later komt officier van Justitie Joachim Stillen, die met Jacqueline samenwerkte, regelmatig op bezoek. Waarom? En nog verder in het verhaal komt Fariha Zawar, een jonge asielzoekster uit Afghanistan, in beeld. Caro, gestopt als journaliste vanwege de druk van het werk, is haar tegengekomen via de lokale omroep waar zij als vrijwilliger is gaan werken. Fariha is eenzaam, helemaal alleen, haar moeder is overleden. Al die ontmoetingen brengen als het ware het leven bij Caro binnen. Al die personages hebben een geheim dat ze diep in zichzelf verborgen houden, waar ze niet over durven, willen of kunnen praten.
Vorm versterkt inhoud
Het verhaal zou je kunnen zien als een monoloog interieur. Je volgt de gedachtestroom van Caro. Je komt in een prachtige stream of consciousness terecht waarin je de gemoedstoestanden, gedachten, herinneringen en overpeinzingen van Caro volgt. Omdat het verhaal vanuit het ik-perspectief geschreven is, bevind je je als het ware in haar hoofd. Je volgt dus het mentale proces dat Caro doormaakt. De andere personages hebben allemaal een eigen verhaal dat door Caro van op enige afstand beschreven wordt. Ze becommentarieert, begeleidt hun gedachtestroom. De spanning in de roman wordt stap voor stap opgebouwd naar de ontknoping waarin ieders geheim ontsluierd wordt. De plot voel je niet aankomen. Maar als je het verhaal gelezen hebt en je gaat terug lezen, dan vind je alle puzzelstukjes. De vorm van de roman versterkt dat. Ieder deel heeft een titel: Op slot (dat gaat over het isolement van Caro), Opening (ontmoeting met Nick en Fariha die uiteindelijk bij Caro intrekken; het leven van buiten komt naar binnen), Ontsluierd en Ontsloten. Dat alles zorgt voor een hechte compositie naar vorm en inhoud.
Actueel en gelaagd
De auteur heeft levensechte personages gecreëerd. Zo is Caro van huis uit journaliste en een echte nieuwsjunk. Philippens gebruikt in de tekst push-up-berichten die aansluiten bij de situatie/gemoedstoestand waarin het personage zich bevindt. Bijvoorbeeld het push-up bericht dat journalisten van EenVandaag bedreigd en beroofd worden (Amsterdam, november 2019) komt binnen op het moment dat Caro zich voorbereidt op de reportage die ze moet maken over het nieuwe azc. Bovendien geven de berichten indirect aan wanneer een scène zich afspeelt: het briefje van de eerste coronapatiënt in Nederland, de toeslagenaffaire. En onmiskenbaar speelt het verhaal zich in Maastricht af, de woonplaats van de auteur, hoewel je de naam van die stad nergens aantreft in de roman: De Hoge Brug, de volière in het Henri Hermanspark.
Je wordt deelgenoot van de worstelingen van de personages met het leven. Thema’s als gemis en spijt, eenzaamheid, zoeken naar je roots, schuld versus vergeving, waarheid tegenover leugen meanderen door de roman. Maar ook actuele kwesties als euthanasie, werkdruk, talkshows die regelmatig “verworden tot een pre-tribunaal” en de vluchtelingenproblematiek krijgen een plek in de roman. En kritiek is soms niet van de lucht, zoals over het fenomeen straatinterview: “Hoe weinig je maar hoeft te weten om toch een mening te hebben.”
Maria Philippens formuleert zorgvuldig, to the point en schrijft mooie metaforen. Zoals over Fariha: “Als ik aan haar leven denk, zie ik een afgebroken ijsplaat op Arctica: een onherroepelijke, gigantische scheur. Precies zo, alleen ontelbare malen sneller, brak haar leven voorgoed in tweeën. Nog drijft haar helft, maar welke kant uit?”
Mooi is de symboliek die Philippens hanteert: een nieuwe laptop voor Caro is een symbool voor een nieuw leven en als ze haar oude huis voor een nieuw appartement – “ruimtelijk, licht met rechte muren” verruilt, is dat een opstap voor een nieuwe periode in haar leven.
Kamer en suite gaat over het leven en over hoe je de deuren naar de toekomst kunt open zetten. Lees het en ervaar het.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
