1 van de 2 overlevenden
Er werden ruim 2.000 Joden gedeporteerd in 1941 vanuit Keulen naar de Poolse stad Łódź en slechts twee hiervan overleefden de Tweede Wereldoorlog. Een van deze twee is Henry / Heinz Adolf Oster. De staljongen van Auschwitz is zijn bijzonder aangrijpende verhaal.
Henry was slechts vijf jaar toen Adolf Hitler in 1933 in Duitsland aan de macht kwam. Op zijn twaalfde werd Henry gedeporteerd naar Auschwitz, waar hij ontsnapte aan de gaskamers. Hij werd aan het werk gezet als een van de staljongens van Auschwitz. Na de oorlog emigreerde hij naar Amerika en veranderde zijn naam in Henry.
Overleven door een geheim zolderkamertje
Henry werd samen met zijn ouders vanuit Keulen naar het getto in Łódź gebracht. Hier werden zijn ouders binnen enkele dagen al tewerkgesteld. De getto politie vertelde hen: wie werkt, krijgt extra rantsoenen. En dus wilden Henry’s ouders zo snel mogelijk aan het werk.
Henry’s moeder kwam te werken in een fabriek dat kleine metalen plaatjes maakte die op de neus en hak van de Duitse laarzen werden aangebracht. Zijn vader werd ingedeeld in een onderhoudsploeg van de omheining van het getto. Henry ging ook al gauw op zoek naar een baantje, om ook extra rantsoen te ontvangen. Zo werd hij uiteindelijk de loopjongen van het getto.
Het werk in de getto was zwaar en doordat de Joden weinig te eten en te drinken kregen, werden veel mensen al gauw heel zwak. Geregeld overleed iemand in zijn slaap of viel hij neer tijdens het uitvoeren van werkzaamheden. Op deze manier verloor Henry al snel zijn vader. Men sliep in het getto met veel mensen in een klein kamertje, waar ‘s avonds de geruchten en roddels met elkaar gedeeld werden. Het werd Henry en zijn ouders toen al snel duidelijk dat ze er alles aan moesten doen om verplaatsing naar een concentratiekamp te voorkomen.
Op een warme avond in juli 1943 kwamen de Duitsers Henry en de groep waarin hij leefde halen. De straten waren gevuld met lawaai, verblindend licht en chaos. Henry had de voorgaande maanden goed nagedacht over de kamer om te zien of er een manier was om te ontsnappen als hun groep gehaald werd… Henry had een plan!
Boven de deur van de kamer was een luik dat toegang gaf tot een kleine zolderruimte. In die ruimte kropen ze achter een dikke balk in de hoek, waar het dak schuin afliep, zodat ze niet gezien konden worden. Hiermee wist Henry verplaatsing voor een aantal maanden uit te stellen.
Henry vertelde geen van de kamergenoten over deze geheime schuilplek, omdat er simpelweg niet genoeg ruimte was om er met de hele groep te schuilen. Hij deed het om zichzelf en zijn moeder te redden. Desondanks voelt Henry zich hier, zelfs na zoveel jaren, schuldig over. De ‘survivor’s guilt’ spat dan ook regelmatig van de bladzijden af.
Emotioneel ooggetuigenverslag
Bovenstaande is slechts een van de voorbeelden hoe Henry zichzelf probeerde te redden en de ontberingen die hij heeft moeten doorstaan. De staljongen van Auschwitz geeft een compleet en zeer persoonlijk verhaal van een jonge Joodse jongen in de Tweede Wereldoorlog weer. Dit is nog maar een voorbeeld van hoe het er in het getto aan toe ging, in Auschwitz was het voor Henry zelfs nog zwaarder en gevaarlijker.
In Auschwitz was Henry continue op zijn hoede en deed zijn best om goed werk te verrichten. Hij werd een van de staljongens van Auschwitz. Samen met een groepje andere jonge Joodse jongens kreeg hij de belangrijke taak om voor de paarden in Auschwitz te zorgen, dekkingen goed te laten verlopen en de drachten van de merries goed te begeleiden. De paarden waren voor de Duitsers erg belangrijk en ze wilden dan ook graag sterke nakomelingen. Het was een belangrijke taak, waar niet veel mensen de kans voor kregen om hem uit te voeren. Maar het was ook gevaarlijk: als er iets misging met de paarden was het voor jou ook snel afgelopen.
Het verzorgen van de paarden bracht echter ook voordelen met zich mee. in de stallen was het warmer en, als de bewakers niet opletten, konden de jongens af en toe snoepen van het voer voor de paarden (die overigens vele malen beter te eten kregen dan de Joden). Staljongen worden heeft mogelijk Henry’s leven gered.
Buchenwald
Vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog werd Henry verplaatst naar kamp Buchenwald. Hier maakte hij de bevrijding mee. Henry vertelt in het boek dat hij eigenlijk bang was voor de bevrijding, hij wist niet wat hij met zijn vrijheid aan moest. Hij had geen scholing, geen regels, geen familieleden om op terug te vallen. In het kamp onder bewind van de Duitsers was het zwaar, maar daar wist hij wat hem te doen stond en waren de regels duidelijk. Doordat hij zo jong was toen hij in het getto terechtkwam, kent hij eigenlijk niets anders dan leven onder bewind van de Duitsers. Auteur Dexter Ford schetst op een duidelijke manier hoe beangstigend dit voor Henry was.
Het Internationale Rode Kruis regelde onderdak op het platteland van Normandië. Hij leefde daar met een groep tieners die slecht gemanierd, gevoelig en opstandig waren. Het Internationale Rode Kruis besefte zich dat deze jongens niet zomaar losgelaten konden worden in ‘het normale leven’ en zodoende werden ze met alles begeleid. In het boek lees je hoe moeilijk deze periode voor Henry was en hoe hij het ervaarde. Uiteindelijk emigreert Henry in 1946 naar Amerika.
Het ‘zoveelste’ Holocaust verhaal
Inmiddels zijn er veel boeken te vinden waar een persoonlijk Holocaust overlevingsverhaal in beschreven staat. Soms lijken verhalen veel op elkaar, de overlevenden hebben immers ongeveer dezelfde ontberingen moeten doorstaan. Toch is het goed om dit soort boeken te blijven schrijven en lezen, om nooit te vergeten wat toen gebeurd is.
Wil je een keer een verhaal lezen dat toch weer net iets anders is dan de rest? Dan is De staljongen van Auschwitz zeker een aanrader. Het boek speelt zich gedeeltelijk af in een uithoekje van concentratiekamp Auschwitz, waar niet veel gevangene voet hebben gezet. Henry vertelt over zijn ervaringen als staljongen, wat hij dagelijks moest doen en welke gevaren daarbij kwamen kijken. Maar dit boek geeft je ook inzicht in het leven voor en na die tijd, in combinatie met interessante en verrijkende feiten. De staljongen van Auschwitz is hierdoor niet alleen een heftig en persoonlijk ooggetuigenverslag, maar ook een leerzaam non-fictieboek dat iedereen eens gelezen moet hebben.
De schrijfstijl van Ford is overigens toegankelijk, waardoor het verhaal van Henry goed te volgen is. De teksten worden ook nog eens versterkt met foto’s van de omstandigheden of documenten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
