Donderdag 30 november gaf historicus, schrijver, journalist en oudheidkundige Jona Lendering een presentatie over zijn gloednieuwe boek Oudheidkunde is een wetenschap in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Bazarow was aanwezig om vragen te stellen.
Jona Lendering schreef meerdere geschiedenisboeken. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en oudheidkunde aan de Amsterdamse Vrije Universiteit. Hij nam deel aan archeologische opgravingen in Nederland en Griekenland en werd in 2004 medeoprichter van Livius. Livius geeft cursussen over oudheidkunde, verzorgt reizen en is actief in de journalistiek over de oudheid. Hij blogt op zijn website MainzerBeobachter.com over alles wat hem bezighoudt. Er staan inmiddels meer dan 6000 artikelen op zijn site. Het hoofdthema in de boeken van Lendering is vrijwel altijd de vraag hoe we de oudheid moeten bestuderen en erover schrijven.
In Oudheidkunde is een wetenschap legt Lendering uit wat Oudheidkunde is en waarom dat een wetenschap is. Oudheidkunde is een verzamelnaam voor een reeks wetenschappelijke disciplines zoals klassieke talen, oud geschiedenis, egyptologie en het bestuderen van antieke jodendom en christendom.
Lendering maakt zich zorgen over hoe zijn vak oudheidkunde in het nieuws komt. Er wordt door archeologen meer over vondsten gepraat dan over archeologie, zoals het proces van hypothesevorming. “Classici lopen altijd achter andermans actualiteit aan – in de Oudheid hadden ze ook epidemieën, fake nieuws, populisten… ze vertellen nooit wat hun vak nu maakt tot een wetenschap. Vind je het gek dat menigeen de geesteswetenschappen beschouwt als fopwetenschappen? Wie niet vertelt wat het wetenschappelijke is van zijn of haar wetenschap, zelfs niet als mensen erom vragen, wordt niet herkend als wetenschapper. Simpel.”
Bij de boekpresentatie sprak Rens Bod hoogleraar geschiedenis van de geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam over geesteswetenschappen. Hij vertelde over het begin van geesteswetenschappen, het imagoprobleem bij geesteswetenschappers en hoe het bestuderen van oude talen zorgde voor racisme.
Foto: Rens Bod praat over geesteswetenschappen
Tijdens de boekpresentatie noemt Lendering als een van de problemen van de Oudheidkunde dat hyperspecialistisch gevormde onderzoekers vaak niet weten wat hun collega’s doen. “Er is een kloof tussen wat wiskundigen, archeologen, taalkundigen en geschiedkundigen weten, want ze bespreken het niet met elkaar. “
Hier wijdde Lendring eerder een tweeluik aan: “Hannibal in de Alpen gaat over mensen die archeologisch een puzzel willen oplossen die kennis veronderstelt van geschreven bronnen, zonder dat ze het onderzoek van classici begrijpen. Bedrieglijk echt gaat over het omgekeerde: tekstwetenschappers die antieke teksten lezen zonder acht te slaan op de waarschuwingen van archeologen dat die teksten vals kunnen zijn. Let wel: classici waarschuwen archeologen al een eeuw bij die Hannibalkwestie en archeologen waarschuwen tekstwetenschappers al sinds eind negentiende eeuw. Maar men luistert niet naar elkaar.”
Hierdoor kunnen journalisten en andere mensen die het onderzoek proberen over te dragen aan het publiek niet altijd goed berichten. “Deels doordat wetenschappers onvoldoende herkennen waar het publiek feitelijk om vraagt, deels doordat de universiteiten weleens onvoldragen onderzoek afleveren. Oudheidkunde is een wetenschap ligt dus in het verlengde van Bedrieglijk echt en Hannibal in de Alpen.”
Over hoe Lendering het schrijven van Oudheidkunde is een wetenschap heeft aangepakt, antwoordt hij: “Het is achterstevoren bedacht en vooruit geschreven.” Lendring wilde vertellen hoe we de Oudheid beter over het voetlicht krijgen. “Dat is hoofdstuk tien. Dan moet je echter eerst hebben verteld dat het verkeerd gaat. Dat werd hoofdstuk negen. Dat veronderstelt uitleg van waar het echte nieuws zit. Voilà, weer vier hoofdstukken” verteld Lendering. “Toen ik het eenmaal had bedacht, heb ik het gewoon van voren naar achteren geschreven. Je verdeelt de stof in hoofdstukken, noteert wat je daarin vertellen wilt, maak een onderverdeling in paragrafen en in alinea’s. Als dat eenmaal is gedaan, zoek je aansprekend beeldmateriaal. Dan is het boek klaar en hoef je alleen nog maar de zinnen te schrijven.”
Lendering besteedde meer tijd aan het schrijven van het boek dan gepland. Veel van de stof in het boek heeft hij weleens eerder behandeld op zijn dagelijkse blog over de oude wereld, de Mainzer Beobachter. Daar kon hij op terugvallen. “Op een bepaalde manier is Oudheidkunde is een wetenschap een afronding: dit is hoe het vak er momenteel, op een kwart van de eenentwintigste eeuw, bij ligt.”
Vorig jaar november werd zijn project onderbroken toen Lendering bij een beroving knock-out werd geslagen. De dader werd snel opgepakt en berecht, maar Lendering heeft de laatste maanden moeite met zich concentreren. Lenderings uitgever Omniboek verlengde zijn deadline, waar Lendering erg blij mee was.
Ook sprak Lendering maar liefst een stuk of veertig wetenschappers voor Oudheidkunde is een wetenschap. “Het reizen is tijdrovend, want Leuven en Gent en Frankfurt liggen vanuit mijn woonplaats niet om de hoek. Maar dertig, veertig uur privécollege is een enorm privilege. Dat is ook iets waar ik erg blij mee ben.”
Oudheidkunde is een wetenschap is een vervolg op eerder werk van Lendering. Lendering wijst er al langer op dat onvoldoende breed gevormde onderzoekers een belangrijke oorzaak zijn van de slechte informatie over de oudheid. “Vorige week ontdekte ik dat dit idee in het Engels al bekendstaat als Lendering’s Law. Dat streelt mijn ijdelheid, maar dat ik het nu wéér in een boek stop, bewijst ook dat ik geen innoverend denker ben.”
Oudheidkunde is een wetenschap is wat systematischer uitgewerkt dan zijn vorige boeken. “En daarmee moet dit ook het laatste zijn dat ik daarover schrijf.” zegt Lendering.
“Wat hierna komt, ik weet het momenteel nog niet goed. Eigenlijk zou er een belangenorganisatie moeten komen van wat ik maar even ‘wetenschapsconsumenten’ zal noemen, die enerzijds de universiteit aanspreekt op slechte overdracht en onvoldragen onderzoek, en die anderzijds naast de universiteit staat om haar te verdedigen tegen een kwaadwillende politiek. Maar ik zou niet goed weten hoe zo’n organisatie tot stand kan komen.”
Aan het eind van de presentatie overhandigde Lendering het eerste exemplaar van Oudheidkunde is een wetenschap aan bevriend wetenschapsjournalist Marcel Hulspas. Na afloop was er nog een vragenronde en een borrel met signering.
Foto: Marcel Hulspas ontvangt het eerste exemplaar
Foto: Rens Bod en Jona Lendering (rechts) beantwoorden vragen
—
Laura van de Bult