Zoektocht naar de ‘onbekende’ Hannah Arendt
[Recensie] Al vijftig jaar is Hans Achterhuis (1942) in de ban van Hannah Arendt. Talloze boeken en essays schreef hij al en aarzelende aarzelde niet om daarover in gesprek te gaan met zijn publiek. Bekend werd hij vooral door zijn Utopie van de vrije markt en wat hij zelf noemt zijn magnum opus: Met alle geweld. Hij is onderscheiden met de Socratesbeker en tussen 2011 en 2013 was hij de eerste Denker des Vaderlands, een initiatief van o.a. Trouw en, Filosofie magazine Magazine en het ISVW.
In bijna al zijn werken kan hij niet om Hanna Arendt heen, maar aan een afzonderlijk boek over haar was hij nog niet toegekomen. Over Arendt zegt hij zelf dat hij nu al vijftig jaar van haar in de ban is. Hij deelt niet alleen dezelfde initialen als Hannah Arendt ook vereenzelvigt hij zichzelf zich met de sterke wil van Arendt om in filosofie te willen begrijpen wat er op je afkomt. Dit Ik wil begrijpen heeft Achterhuis ook tot zijn levensmotto gemaakt om het denken van Arendt te doorgronden. Achterhuis neemt daarvoor de tijd en de ruimte in dit 390 pagina’s tellende boekwerk. Hij beschrijft voornamelijk zijn eigen Werdegang door haar filosofie en beschrijft zelfs zijn aanvankelijke verliefdheid op haar in een tijd dat Arendt nog niet populair was en ook verguisd werd om haar denken. Opmerkelijk genoeg werd in de jaren vijftig ter discussie gesteld of zij wel ‘filosofe’ genoemd kon worden.
Eichmann
Voor de ‘blanco’ lezer geeft Achterhuis in een beginhoofdstuk een introductie op haar denken. Maar Ik wil begrijpen is vooral een poging Arendt actueel te houden. Dat hij hun twee initialen H.A.’s niet altijd uit elkaar haalt ziet Achterhuis als een teken hoezeer hij met haar denken vergroeid is. De foto ‘van een knappe joodse studente’ die de cover van het boek siert, staat ook groot op Achterhuis’ studeerkamer. Hij kijkt er graag naar en laat zich inspireren.
Wie Arendt zegt, zegt De banaliteit van het kwaad, de Nederlandse vertaling van het boek Eichmann in Jeruzalem, een boek dat hij ooit in de ramsj kocht omdat niemand daarin geïnteresseerd was. Nu is dit begrip ingeburgerd en wordt Arendt als een van de grootste filosofen van de 20e eeuw beschouwd. Naast de verslaggeving voor The New Yorker over het Eichmannproces gaat Achterhuis in op haar Joodse achtergrond en natuurlijk op haar bijzondere verhouding met Heidegger, een relatie die zij verbrak vanwege Heideggers nazi-sympathieën.
En over Eichmann zei zegt ze: vergeet Eichmann, het gaat over onszelf en over ons eigen handelen. Een citaat zoals Achterhuis haar interpreteert: “Dat het kwaad ook banaal is, dat het normale mensen kan corrumperen, laat zien dat het ook tegengehouden kan worden. Het kwaad blijkt alleen uitgevoerd te kunnen worden wanneer tienduizenden normale mensen binnen een op het principe van het radicale kwaad georganiseerde maatschappij hun taken ijverig en gedachteloos volbrengen. Zij kunnen ook neen zeggen”(pag. 230).
Goede doelen
In het laatste hoofdstuk schrijft Achterhuis dat het betoog van Donald Trump over ‘alternatieve feiten’, die ook maar een mening zouden zijn, al vooraf zijn gegaan door waarschuwingen van Arendt in teksten over waarheid en leugen in de politiek. Verrassend is zijn slotbeschouwing waarin Achterhuis, ondanks zijn poging als filosoof geen directe levenslessen te willen geven, samenvattend ingaat op het boek On Tyranny van Timothy Snyders, waarin deze historicus Twintig lessen uit de twintigste eeuw presenteert. Achterhuis komt in alle twintig lessen de thema’s van Arendt tegen. Dit zijn er enkele: Gehoorzaam niet bij voorbaat, Verdedig maatschappelijke instituties, Voorkom een eenpartijstaat, Draag bij aan goede doelen. En tenslotte: Wees zo moedig als je maar kunt zijn.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
