Bijzondere memoires over een bijzonder leven
[Recensie] Sommige mensen leven drie levens gelijktijdig, voor anderen lijkt één leven al te veel. En soms lopen meerdere levens in elkaar over, vullen aan, roepen elkaar op. Een rijk binnenleven en een indrukwekkend buitenleven hebben elkaar nodig. Voor Bono Vox geldt dit laatste. In de omvangrijke autobiografie Surrender: 40 songs, één verhaal laat de zanger van U2, tekstdichter, muzikant, wereldverbeteraar én handelaar in ideeën en relaties, kunnen we lezen waar een zelfgekozen geloofspad bewijsdrang en twijfel toe kunnen leiden.
Ierland
Vanaf zijn jongste jaren getekend met name door het vroege verlies van moeder Iris zien wij Paul Hewson (Bono’s geboortenaam) opgroeien in een katholiek-protestants gezin in Dublin in een Ierland verscheurd door politiek-religieuze twisten. Bono ontpopt zich als rebel with a cause, iemand die zijn punk-opstandigheid en diep christelijk geloof combineert op zoek naar verbinding in familie, zijn huwelijk en zijn band met drie ‘broers’, die vanaf 1978 binnen tien jaar de (muziek)wereld veroveren. Niet in de laatste plaats door hun geëngageerde optredens die muzikaal én ideologisch mensen en talloze regerings- en opinieleiders (Clinton, Bush, Obama, Mandela, Pavarotti, Blair enz.) wisten te verzamelen in strijd tegen honger, schulden (Derde Wereld vanwege de Koude Oorlog), ziekten (Aids) en oorlogen (Sarajevo).
Songsgewijs
Als je Surrender: 40 songs, één verhaal leest, rijk voorzien van Bono’s artwork en persoonlijke foto’s, zet je daarbij (vanzelfsprekend) songs op zoals One, I still haven’t found What I’m Looking For en Even Better Than the Real Thing. En niet zonder reden: de songs vormen de hoofdstukthema’s. Zo gaat With or Without You vooral over zijn vrouw Ali. Deze vorm werkt verrassend goed: het verhaal beweegt zich van vroeger naar nu en is toch flexibel genoeg om op thema’s in te gaan van band(groeps)dynamiek en (muziek)industrie – Apple die ‘ongevraagd’ U2 nummers meegaf aan de nieuwe IPods (spijtmomentje) – tot aan het helpen ervoor te zorgen dat er een Martin Luther King Day in de VS komt.
Zo gaat hoofdstuk/song “Mysterious Ways” over de belangrijke rol van vrouwen rond en in het management en tijdens bandoptredens:
“Ik wou dat ik kon zeggen dat we bewust naar gendergelijkheid in de muziekindustrie hadden gestreefd, maar het was denk ik eerder zo dat Paul (McGuinness, hun manager, SA) vrouwen aannam die slimmer waren dan de meeste mannen die rondparadeerden.”
Kleine en grote geschiedenissen
Surrender is behalve een autobiografie vooral een geschiedenisboek over 35 jaar Ierland, Europa (Berlijn, Balkanoorlog) en de wereld. De verhalen van Bono, liefdevolle portretten van zijn naasten zoals Ali, vier kinderen, the Edge, Adam Clayton en Larren Mullen Jr. (overige U2-leden) en andere intimi, zijn op talloze manieren verweven met de grotere geschiedenis. Soms pathetisch, en in dit geval maar goed ook, want het gaat wél ergens over. Maar net als je denkt: alweer een onderonsje van Bono met een president (bijvoorbeeld over roes uitslapen in het Witte Huis) of een ‘geintje’ met de Paus over een zonnebril, slaan de twijfels toe bij Bono over het belang van dit alles. Augustijnse Belijdenissen 2.0 lijk je opeens te lezen. Mag ik wel samenwerken met conservatieve Amerikaanse politici om ook hier steun te vinden in strijd tegen honger? Kan ik de band wel meeslepen in al deze buitenmuzikale avonturen? Zijn wij nog wel geloofwaardig na zoveel jaren? Alleen door zichzelf deze vragen te stellen, lijkt Bono een ‘Messias’-complex de baas te blijven. En ook de nodige koopmanswijsheden – Bono verkocht ooit langs de deur – zoals bij de Ierse vredesbesprekingen: “Compromis is een duur woord. Geen compromis is nog veel duurder.” Eigenlijk roerender dan ontmoetingen met politici zijn die met kunstenaars zoals Dylan, Patti Smith, Cash, Warhol, Sinatra, Pavarotti enz. Maakt wel benieuwd wat zij op hun beurt over hun ontmoeting met Bono hebben opgeschreven, maar dat zijn andere verhalen.
Bevlogenheid, spijt en geloof
Je blijft lezen, want Bono’s bewijs- en ‘zendingsdrang’ in combi met een filosofisch-twijfelende grondhouding maken hem tot verbeteraar en getuigend ‘evangelist’ van veel belangrijks.
Regelmatig levert het prachtige momenten/zinnen op zoals Bono’s vader Bob, die tegen wil en dank Prinses Diana zal ontmoeten, zij is immers symbool van Engelse overheersing van Ierland. In gezelschap van de prinses smelt Bob en gedraagt zich verder als bijna een beleefde koorknaap. Bono’s samenvatting: ‘Achthonderd jaar onderdrukking in acht seconden vergeten.’ Over de top? Zeker wel en juist daarom blijf je doorlezen. Want laten we wel wezen: er is geen andere groep kunstenaars denkbaar die ook zoveel politiek-maatschappelijke impact heeft gehad de laatste 30 jaar als U2. Het schone en het goede zijn voor Bono drijfveren voor het zoeken naar het ware leven dat in overgave ligt, voorbij de zelftwijfel en luisteren naar hoe het goddelijke zich soms aandient op vreemde plekken.
Natuurlijk zijn er ook zaken waar spijt gepast is en wordt uitgesproken. Het niet betalen van Ierse belastingen maar wel in Nederland wordt wat diplomatiek afgedaan met dat als de Ierse overheid ‘competitief’ is U2 dat ook kan zijn. Wellicht past het bij een band die de wereld wil verbeteren haar inkomsten elders te laten belasten of past het wellicht in een brede opvatting over een Ierse diaspora? Een Hollander gaat wel gissen naar andere redenen.
Mooist zijn eigenlijk de bespiegelingen die dichtbij Bono zelf blijven, zoals over de relatie met echtgenote Ali, die Bono al vanaf de middelbare school kent:
“Ze kijkt me aan alsof ze een röntgenapparaat is en me naloopt op breuken aan de binnen- en buitenkant. Ze keek in me en om me heen en door me heen en glimlachte. Ze kan me lezen. Ze kent me. Ze heeft me altijd gekend.”
Of ontboezemingen over kunstenaarschap:
“Ik moet echt in de song stappen om uit mijn hoofd te kunnen komen. Dat voortdurende bewustzijn van jezelf is de vijand.”
Het eigenzinnige, maar oprecht uitgedragen geloof van Bono is soms voor een modern agnostisch-Europese publiek een uitdaging om in mee te gaan. Christelijk geloof als sociale hervorming ook, waarbij Bono de laatste jaren ook zeker het belang ervaart van ook andere religieuze stromingen zoals de – ook muzikale – overgave van de Soefi’s met hun Islamitische oorsprong. Overgave – Surrender – is natuurlijk in de drie religies die op Abraham teruggaan een belangrijke levens- en geloofshouding. Overgave aan iets hogers dan individuele en tribale groepsbelangen. Deze houding is er vaak een van musici, dichters, dansers en schilders (m/v) die grenzen overstijgen, transformeren. Een interactie tussen wereld, individu en anderen verbeelden, verklanken, bewerken en verkennen op zoek naar betekenisgeving, verwerking, energetische ontlading en loutering, tegen de horizon van tijd die verdergaat. Dat hogere is wat leven richting, betekenis en samenhang kan geven.
Surrender: 40 songs, één verhaal valt in de buitencategorie der autobiografieën. Ook als je liever naar klassieke muziek luistert dan naar een Ierse postpunkband ‘larger than life’. Kwestie van je overgeven aan een belangrijke soundtrack van Generation X, bijvoorbeeld de song “40” – psalmzetting – spreekt voor zich:
“How long, how long, how long
How long to sing this song?”
Na 600 pagina’s blijft één vraag onbeantwoord: waarom hebben ze de naam van het Amerikaanse spionagevliegtuig U2 gekozen als bandnaam? Een echte verklaring las ik niet. Of moeten wij horen wat we uitspreken in plaats van begrijpen wat we lezen. YouToo. Ook jij kan/mag/(moet?) iets moois van deze wereld maken?
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
