Marc Schoorls brutale vrijplaats
[Column] Vorige week zag ik de opvoering van Mijn lieve gunsteling, naar het boek van Marieke Lucas Rijneveld. Ik heb genoten. Ja, het was bepaald indrukwekkend. De hele enscenering is heel elementair maar fraai. Op het hele toneel ligt stro en gedurende de hele voorstelling zie je twee heuse koeien in een hekwerk wat achteloos rondscharrelen en hooi eten. Doodgemoedereerd.
Regisseur Ivo van Hove zelf heeft de roman goed bewerkt voor het Internationaal Theater Amsterdam en verder speelt, zoals wel vaker bij dit toneelgezelschap, (deel live-)muziek een belangrijke rol, wat ook goed werkt. En een heel groot compliment ook voor de hoofdrolspelers Hans Kesting en vooral de mij verder onbekende jonge actrice Eefje Paddenburg. Het was een prachtvoorstelling. Ik was best moe, maar mijn ogen vielen geen moment dicht.
Het verhaal mag er dan ook zijn. Met die broeierige zomer waarin een oudere, seksueel getraumatiseerde veearts zijn obsessie voor een minderjarige boerendochter niet langer kan onderdrukken. Naar de gelijknamige roman, zo heet het, ‘waarvan de schrijver zelf dacht dat nooit iemand hem zou willen lezen, maar die in korte tijd een bestseller werd’. Een roman die het wereldberoemde Lolita van Nabokov tot een saaie streekroman lijkt te reduceren. (Lijkt: want die roman is daar veel te vernuftig voor.)
Op het toneel vindt een tantaliserend spel van aantrekking en afstoting plaats tussen de twee plattelanders – de anderen zijn louter bijfiguren die dan ook niet erg uit de verf komen. Uiteindelijk gaat het mis en verkracht de veearts het arme meisje dat toch al met zichzelf (en haar gender) in de knoop zit. Akelige beelden. Stuitend bijna. (Een oudere vrouw zei na afloop afkeurend: ‘Dit zou in de tijd van Ko van Dijk nóóit opgevoerd zijn.’ Maar zulke narigheid is natuurlijk van alle tijden. Grieks van beginsel, zou ik bijna willen zeggen, en zo oud als de weg naar Rome.)
Ja, het is allemaal bepaald indrukwekkend – maar gek genoeg ráákte het me niet echt. Ik voelde soms wel iets van medelijden met die geobsedeerde veearts, evenals een enkele moment voor de vader van de jonge gunsteling, maar die jongeling zelf bleef me vreemd. En dat lag beslist niet aan de actrice, maar aan het bizarre van het karakter. Noem het wezensvreemd. Wat toch niet de bedoeling zal zijn. Rijneveld zei er zelf dit over: “Ik wilde dat je van beide kanten kunt begrijpen wat ze drijft.” Bij mij werkte dit dus niet optimaal. En dan blijft het gevoel van drama achterwege – de horror van het gebeurde is meer dan duidelijk.
Hetzelfde ervaar ik weleens bij het lezen van de romans van Grunberg, die een veel eenvoudiger stijl hanteert. Ook die verhalen staan vol heftige gebeurtenissen, soms ranzige details en serieuze drama’s maar laten me als lezer soms ronduit koud. (Tirza is nog steeds de beste uitzondering.)
Verder is Grunberg wel humoristischer, satirischer, meer tongue in cheek ook. Ik kan er wel om lachen. Het maakt tegelijkertijd dat zijn verhaal je lang niet altijd raakt. Rijneveld en Grunberg zijn welhaast absurdistisch in hun drama. Misschien schieten ze daarmee hun doel voorbij, bij mij althans.
Eros en de eenzame man (“Een droefgeestig en schandelijk porno-verhaal”) van Louis Paul Boon bijvoorbeeld maakte indertijd meer indruk op me, dééd me echt wat. Mooi ook met die als motto op te vatten opmerking vooraf: “Wij zijn goed voor de dieren, laat ons ook goed zijn voor hen die leven als beesten.”
Het toneelstuk heeft me geboeid en zeer zeker geschokt, natuurlijk, maar de personages hebben me niet of nauwelijks geëmotioneerd. Nee, nu keek ik bijna net zo onaangedaan als die twee koeien naar wat zich daar verder op het toneel afspeelde – en een koele kikker ben ik bepaald niet. Het kan aan mij liggen. Het zal aan mij liggen. Maar het zal toch zeker niet de bedoeling zijn geweest van Ivo van Hove?
—
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.