Dit keer kwam het er wel van. Vorige week dronk ik een kop koffie in de brasserie van Hotel du Parc in Oostende. Omdat Joseph Roth en Stefan Zweig dat in 1936 ook deden. Ik nam de heren zelfs even op schoot. Dat wil zeggen de door het Joseph Roth Genootschap achtergelaten plaquette waarop de tronies van beide mannen staan (dezelfde foto hangt overigens ook even verderop in restaurant Le Basque. Niet omdat ze daar ook geregeld kwamen, maar omdat op die plek vroeger Hotel Helvetia stond, waar zij wel geregeld gesignaleerd werden. Daar werd de inmiddels beroemde foto gemaakt.)
Wie zich voorneemt overal waar Joseph Roth neerstreek ook iets te consumeren, kan zijn lol op. Joseph Roth was een hotelmens én een notoire caféganger. Hij schreef er en nam er in.
Ik ben dat zeker niet van plan, maar geef ruiterlijk toe dat ik wel eens een glaasje port dronk aan een tafeltje in café Scheltema in Amsterdam waar Joseph Roth gezeten moet hebben volgens de bronzen plaquette die daar op voorspraak van het Joseph Roth Genootschap vastgeschroefd is in de lambrisering (ik was er zelfs bij toen dat plaatje op een regenachtige middag onthuld werd).
Fernando Pessoa
Dezelfde literaire nieuwsgierigheid voerde me in Lissabon naar Café A Brasileira, één van de lokalen die Fernando Pessoa frequenteerde. In een ander café waar hij een graag geziene gast was – Café Martinho da Arcada – hielden ze decennia later een tafeltje vrij voor een andere grote schrijver: José Saramago. Café Martinho da Arcada staat nog op mijn lijstje.
Als ik ze allemaal op een rijtje zet, heb ik er al heel wat bezocht. En als ik de cafés meetel waarvan ik pas achteraf tot de ontdekking kwam dat ze voorwaardenscheppend voor de literatuur waren, dan is de lijst nog langer (en dan heb ik het nog niet over de etablissementen waarvan ik nooit zal weten dat er schrijvers kwamen).
Alsof alle clichés kloppen en schrijvers niet zonder kroeg kunnen.
Maar wat zegt het ondertussen over lezers – of meer specifiek over deze lezer – dat zij in het spoor van een drankje doen?
Stofzuiger
Waar zijn schrijvers die zich regelmatig in hotellobby’s of cafés ophouden naar op zoek? Hebben ze behoefte aan absorberend omgevingsgeluid, zodat ze ongestoord kunnen werken? Simon Vestdijk hoefde daarvoor de deur niet uit, hij zette de stofzuiger aan. Is het het anoniem verkeren dat de verbeelding in gang zet, of willen ze juist gezien worden? ‘Telefoon voor de heer Mulisch, telefoon voor de heer Mulisch’, schijnt het vroeger met enige regelmaat geklonken te hebben in Café Americain aan het Leidseplein. Vissen ze er naar verhalen, hopen ze er een personage tegen het lijf te lopen? Of zijn schrijvers aan het eind van een intensieve werkdag gewoon moe en toe aan een afzakkertje of een goed gesprek met collega’s vrienden?
Waar strijken al die schrijvers neer? Ik geloof niet dat de etablissementen waar schrijvers wel eens of met enige regelmaat rondhangen iets gemeen hebben. Dat er iets specifieks is dat hotels en/of hun lobby’s en cafés aantrekkelijk maakt voor juist schrijvers. Dat zij uiteindelijk naar iets anders op zoek zijn dan de gemiddelde stamgast voor wie die kroeg het helemaal is. Ook voor een schrijver is de plek waar hij zich als auteur, klant, collega en/of vriend installeert onderdeel van zijn habitat, een extra (werk)kamer. Hij moet zich er thuis voelen, alleen of in het gezelschap van die ander(en) die hij lang niet altijd zelf voor het kiezen heeft.
Historische sensatie
Waarom ik me keer op keer laat verleiden om ergens iets te drinken waar een door mij gewaarde schrijver dat decennia geleden deed, weet ik eigenlijk niet precies. Nooit werd ik er, al die bewonderde schrijvers en dichters ten spijt, overvallen door iets dat je een historische sensatie zou kunnen noemen. Nooit heb ik het gevoel gehad dat ik terug in de tijd gekatapulteerd werd en de aanwezigheid van de schrijver(s) in kwestie kon voelen. Niet in de brasserie van Hotel du Parc, niet in Café A Brasileira. Niet in Café Americain, bij Welling en Die Port van Cleve, en ook niet in Les Deux Magots, The Eagle and Child of Quinten Matsijs.
Een vervolg kreeg een dergelijk bezoek ook niet: nooit nam ik de moeite om te zoeken naar concrete sporen in het werk van ’s schrijvers verblijf in deze of gene kroeg (dat is iets anders dan zoeken naar het bewijs hij er daadwerkelijk geweest is).
Eigenlijk zit ik er gewoon. In de wetenschap dat die ander daar ook ooit zat. Erop vertrouwend dat het er daarom wel oké zal zijn. Zoiets.
Maar misschien is dat toch niet de hele waarheid. Want wat ik me wel altijd afvraag: welke schrijvers van nu worden over vijftig geëerd met een plaquette in het een of andere café? In het spoor van welke schrijvers wordt er over honderd jaar nog iets ingenomen?
Wordt er dan in voorheen Vertigo verwezen naar Tommy Wieringa die daar wel eens kwam? Wemelt het tegen die tijd in cafés als De Zwart en De Pels van de bordjes? Brengt iemand Libreria di Piazza delle Erbe in Genua dan nog in verband met Ilja Leonard Pfeijffer?
Wordt er over vijftig jaar nog gedronken? Leeft de literatuur van nu dan nog? Leeft de literatuur dan überhaupt nog? Hebben schrijvers – ook zij die er dan niet meer zijn – nog enig aanzien? Zijn er nog mensen die zich lezer durven noemen? Lezers die met een kop koffie of een glas port een auteur eren?
—
Liliane Waanders (1963) is (literair) journalist en programmamaker. Zij begon haar loopbaan in de openbare bibliotheek, waar ze als directeur diverse veranderingsprocessen begeleidde. In 2000 stapte ze definitief over naar de journalistiek.
In de meer dan veertig jaar dat ze actief is als journalist volgde ze de politiek, portretteerde ze bekende en minder bekende mensen, schreef ze over kunst en cultuur, had ze een radioprogramma en was ze meeschrijvend hoofdredacteur van een tijdschrift over afstand en adoptie.
Dat ze zich op dit moment op de literatuur concentreert is geen toeval. Liliane interviewt al dertig jaar schrijvers op podia, recenseert voor Awater, Poëziekrant en Biografieportaal, maakt inmiddels – samen met Roeland Dobbelaer – een maandelijks boekenprogramma: Bazarow.LIVE in Bieb Neude, en voedt op bijna dagelijkse basis haar eigen website hanta.nl