Wat was jouw ervaring met de leeslijst op de middelbare school? Sommigen herinneren zich misschien de opwinding van het ontdekken van nieuwe werelden tussen de bladzijden van klassiekers. Anderen vragen zich eerder af waarom ze zich door eindeloze pagina’s moesten worstelen van boeken die hen totaal niet boeiden. Tegenwoordig wordt er veel gediscussieerd over de leeslijst. Hij zou verouderd zijn en brengt geen plezier meer. Maar hoe zit het nou écht met de leeslijst? Bestaat die eigenlijk wel?
De kritiek op de leeslijst is niet nieuw. Een van de meest voorkomende klachten is dat de leeslijst gevuld is met verouderde werken die niet aansluiten op de interesses van jongeren. Neem bijvoorbeeld Harry Mulisch, Tim Krabbé en W.F. Hermans. Dit zijn de drie meest gelezen auteurs in de examenklassen van het havo en vwo. Uit onderzoek van letterkundige Jeroen Dera blijkt echter dat deze meest gelezen boeken niet de meest gewaardeerde boeken zijn (2019). In de ranglijst van 25 meestgelezen boeken op havo en vwo bereikt niet één titel de top tien van hoogst scorende teksten onder leerlingen. Van de laagst scorende tien teksten onder leerlingen staan er daarentegen drie in de top 25 van meestgelezen boeken. Steeds betreft het daarbij canonieke teksten. Daarnaast is er volgens het onderzoek van Dera weinig sprake van culturele diversiteit in het literatuuronderwijs en scoort recente literatuur significant hoger onder leerlingen dan oudere literatuur.
Hoe komt het dan dat dit gebeurt? Vinden leerlingen het moeilijk om een boek te kiezen? Het antwoord is ja. Uit een onderzoek van nu.nl blijkt dat scholieren vaak uitkomen bij de klassiekers, omdat ze niet weten wat ze anders moeten kiezen (Idema, 2022). Scholieren lezen dus liever hedendaagse fictie, maar hebben weinig handvatten om hier een keuze uit te maken en vallen terug op oude literatuur, terwijl ze dit niet eens allemaal leuk vinden. Dit heeft tot gevolg dat het leesplezier van de scholieren afneemt.
Is de kritiek op de leeslijst terecht?
Even terug naar de leeslijst zelf. Er wordt vaak gesproken over een verplichte leeslijst, maar die bestaat eigenlijk helemaal niet. Middelbare scholen bieden vaak een lijst met boeken aan die de leerlingen mogen lezen, maar niets is verplicht. Als de leerling een ander boek vindt dat hij of zij wil lezen, mag dat meestal ook – mits het natuurlijk aan de eisen voldoet. Ten eerste moeten alle boeken oorspronkelijk zijn geschreven in de Nederlandse taal. Daarnaast moet een havo-leerling minimaal acht boeken lezen en een vwo-leerling minimaal twaalf, waarvan drie voor 1880 in het geval van vwo’ers (Dera, 2019). Welke boeken specifiek mogen worden gelezen, kan per school verschillen.
Met deze eisen, die best veel ruimte overhouden voor vrije keuze, kun je je afvragen waar alle kritiek nou eigenlijk vandaan komt. De leeslijst blijft natuurlijk een onderdeel van het verplichte onderwijs en dat kan niet altijd leuk zijn. Over het plezier bij het vak wiskunde of biologie wordt ook nooit gediscussieerd. Toch zit het bij de leeslijst iets anders. Het is namelijk een bekend feit dat Nederlandse jongeren steeds minder lezen en dat heeft effect op de leesvaardigheid.
We nemen het PISA-rapport uit 2023 er even bij. Dit rapport is het resultaat van een grootschalig internationaal onderzoek dat de kennis en vaardigheden van 15-jarigen test in meer dan 85 landen bij ongeveer drie miljoen leerlingen. Uit het meest recente onderzoek dat in 2022 is afgenomen blijkt dat de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren de afgelopen jaren sterk is gedaald (PISA, 2023):
Deze constante daling van de leesvaardigheid is een probleem. In de moderne kennissamenleving is namelijk 80% van het werk gerelateerd aan lezen en schrijven. Van lezen wordt ook vaak beweerd dat lezen empathie kan vergroten. Als er sprake is van ontlezing en een ‘leescrisis’, zou dus niet alleen lees- en schrijfvaardigheid verloren gaan, maar ook de vaardigheid om de wereld te zien vanuit de blik en de emoties van een ander.
Om de leesvaardigheid in Nederland weer op te krikken, moet het literatuuronderwijs – met name het leesplezier – daarom toch onder de loep worden genomen. Want als de Nederlandse jongeren meer plezier gaan beleven in lezen, is het logische gevolg dat de leesvaardigheid daarmee omhoog gaat, toch?
*Dit artikel maakt deel uit van de serie: ‘Pagina’s vol plezier’. School voor journalistiek stagiaire Tessa Kelderman gaat op zoektocht naar manieren om het leesplezier van middelbare scholieren op havo- en vwo-niveau bij de leeslijst te stimuleren. Blijf Bazarow.com volgen voor wekelijkse artikelen over dit onderwerp.
–
Tessa Kelderman