Vandaag is het 4 mei 2024 en herdenken we de slachtoffers onder andere uit de Tweede Wereldoorlog. Elk jaar verschijnen er nog steeds een groot aantal boeken over deze periode. Bazarow recensent Evert van der Veen las en besprak de afgelopen weken diverse boeken. Hierbij een overzicht:
De dochter van Auschwitz. Geschreven door: Tova Friedman, Malcom Brabant
Titel artikel: Concentratiekamp door kinderogen
Tova Friedman is één van de jongste overlevenden uit het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Zij werd in 1938 geboren in Gdynia in Polen. Bij de 75e herdenking van de bevrijding van dit kamp in 2020 ontmoette zij de Britse journalist met wie zij dit boek heeft geschreven. Zij noemt dit een “vreugdevol bezoek”(p. 289). In het voorwoord vertelt zij dat ze zich zorgen maakt over de geringe kennis van de Holocaust onder jongeren. Dat is de drijfveer voor haar indringende verhaal: “Ik wil dat jullie bij het lezen gaan proeven, voelen en ruiken hoe het leven voor een kind in de Holocaust was. Ik wil dat jullie in mijn schoenen gaan staan en in de voetstappen treden van mijn familie…”.
Lees hier het hele artikel.
Een adres. Geschreven door: Michal Citroen
Titel artikel: Verborgen overleven
Michal Citroen vertelt in het voor- en nawoord dat zij op zoek ging naar haar familiegeschiedenis. Haar vader leed aan het KZ-syndroom. Daarom is zij in dit boek op zoekt gegaan naar de De geschiedenis van de Joodse onderduik zoals de ondertitel van dit boek Een adres luidt. ‘Een adres’ was in de oorlog de uitdrukking voor een gevonden plek om onder te duiken.
Het boek is opgebouwd uit vele gespreksfragmenten, teksten uit persoonlijke documenten en citaten uit historische werken. Dat maakt het boek ondanks zijn omvang zeer leesbaar. Het boek begint met de situatie voor de oorlog. Er waren Joden die bezorgd waren over de ontwikkelingen in Duitsland. De Nederlandse pers berichtte hier wel over en gaf weinig commentaar. Wat Nederland aangaat: “De joden hoorden er wel bij, maar toch ook net niet helemaal” (p. 44).
Lees hier het hele artikel.
Oorlogsduif. Geschreven door: Onno Blom
Titel artikel: Beladen familiegeschiedenis
Onno Blom, schrijver en recensent, gaat in dit boek, samen met zijn vader, op zoek naar de geschiedenis van zijn familie ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Zijn vader is Hans Blom, voormalig directeur van het NIOD. Ze komen tot de conclusie: “Alles was gezegd, maar veel was verzwegen” (p. 20). In een beeldende, onderhoudende stijl vertelt Onno het verhaal van zijn familie. Omdat hij op een toegankelijke wijze het verhaal vertelt, is het boek ondanks zijn omvang gemakkelijk leesbaar. Zijn vader zegt: “Ik heb de oorlog niet uitgekozen, de oorlog koos mij” (p. 27). Samen gaan ze in oude documenten die in een kistje zijn bewaard op zoek naar het verleden van hun familie en ze spreken daarover met familieleden die inmiddels op hoge leeftijd zijn. Mensen worden goed getypeerd en in de context van hun tijd geplaatst.
Lees hier het hele artikel.
Mijn moeders moed. Geschreven door: Malka Levine
Titel artikel: Een moeder met haar kinderen overleeft de oorlog
Malka Levine is 3,5 jaar wanneer de stad Ludmir in Oekraïne door de Duitsers wordt bezet. Het boek begint in november 1942 met één zin waar bijna alles in zit wat dit teweeg brengt: “Ik had het koud, ik had honger en ik was bang” (p. 9). In dit boek vertelt zij vrij gedetailleerd het bijna onwaarschijnlijke verhaal hoe haar moeder met drie kinderen (waaronder zijzelf) in zeer moeilijke omstandigheden de oorlog overleeft, onder andere door een periode onder te duiken. Malka – nu 83 jaar – zegt: “Hoewel ik het verhaal vertel, ben ik niet het verhaal. Dit boek gaat niet over mij maar over de mensen die mij gered hebben… dat zelfs in de donkerste dagen de menselijke geest kan triomferen over wanhoop en dat moed de angst zal overwinnen” (p. 10).
Lees hier het hele artikel.
De Sportpalastrede 1943. Geschreven door: Peter Longerich
Titel artikel: Ophitsende oorlogspropaganda
Goebbels was minister van propaganda in het Derde Rijk. In dit boek is zijn zogenaamde Sportpalastrede opgenomen die uitgebreid van een historische context en van commentaar is voorzien. De rede werd gehouden 18 februari 1943 in het Sportpalast in Berlijn.
De militaire situatie van Duitsland begint in 1942 te veranderen sinds het Duitse leger met Operatie Barbarossa Rusland – ondanks een niet-aanvalsverdrag – is binnengevallen. Het Duitse leger moet zich dan door de aan kracht winnende Russische troepen terugtrekken. In die historische context is deze rede een poging om deze ontwikkeling toch positief te duiden als een loutering voor het Duitse volk en hen op te roepen tot de ‘totale oorlog’. De totale oorlog is nodig in de strijd tegen het bolsjewisme en de Joden.
Lees hier het hele artikel.
Rotterdam 40/45. Geschreven door: J L van der Pauw
Titel artikel: Stad in oorlogstijd
In meer dan honderd foto’s – de meeste in zwart/wit maar er zijn ook enkele kleurenfoto’s – geeft dit boek een indringend beeld van Rotterdam ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De foto’s zijn van een ruime toelichting voorzien en ingedeeld in hoofdstukken, beginnend met “Voor de storm” en eindigend met “De bevrijding”. Ieder hoofdstuk heeft een inleiding waarin een algemeen historisch kader van gebeurtenissen in de oorlog wordt geschetst.
Lees hier het hele artikel.
De meesterontsnapper van Auschwitz. Geschreven door: Jonathan Freedland
Titel artikel: Een gedreven jongen in oorlogstijd
Dit waargebeurde verhaal over een jongen die uit het concentratiekamp Auschwitz ontsnapte, is “een verhaal over hoe de geschiedenis een leven kan veranderen” (p. 10). Het begint met een beschrijving van de jeugd van Rudolf Vrba die in het oosten van Slowakije opgroeit en als kind het groeiende antisemitisme in de jaren 30 van de vorige eeuw meemaakt.
In februari 1942 ontvangt hij een oproep voor deportatie. Wanneer hij vlucht naar Hongarije wordt hij gevangen genomen en naar het concentratiekamp Majdanek getransporteerd. Daar ervaart hij het harde leven in gevangenschap. Hij meldt zich aan voor werk in een ander kamp en gaat de poort binnen met de woorden ‘Arbeit macht frei’ en dan bevindt hij zich in concentratiekamp Auschwitz.
Lees hier het hele artikel.
De vlucht wordt duur betaald. Geschreven door: Loes Gompes
Titel artikel: Weg van de oorlog
In alle studies van en literatuur over de Tweede Wereldoorlog hebben mensen die ons land zijn ontvlucht, waarschijnlijk niet zoveel aandacht gekregen. Loes Gompes gaat in dit boek op zoek naar haar familiegeschiedenis. Haar grootvader Gompes werkte in de diamantindustrie in Antwerpen en kwam naar Amsterdam waar zij de familie Schpektor die hier vanuit Oost-Europa was komen wonen, leerde kennen.
Dit boek is een “reconstructie van twee vluchtgeschiedenissen” en daarmee is het boek tegelijk goed getypeerd. Het is een wat zakelijk aandoende beschrijving van hun reizen, hun verblijf elders en de houding van de Nederlandse regering. Op een kaartje zijn hun indrukwekkend lange omzwervingen ingetekend en diverse zwart/wit foto’s laten zien wie deze mensen waren. Het boek begint met de steeds benauwender positie van Joden in de jaren 30.
Lees hier het hele artikel.
Tewerkgesteld. Geschreven door: Renske Krimp – Schraven
Titel artikel: Arbeitseinsatz
In de Tweede Wereldoorlog werkten er in totaal zo’n 10 tot 15 miljoen dwangarbeiders in Duitsland. Onder deze grote groep waren naar schatting 500.000 à 630.000 Nederlanders. De Duitse oorlogseconomie had deze mensen nodig om de oorlog, die veel mankracht vroeg, te kunnen volhouden. In de herfst van 1944 waren er maar liefst 7,7 miljoen mannen uit diverse landen in Duitsland werkzaam. Zeker na de inval in de Sovjet-Unie waren er veel mensen nodig omdat veel Duitse mannen toen het leger in gingen.
In dit boek wordt de term ‘tewerkgestelden’ gehanteerd die wat objectiever en ook breder klinkt omdat de groep van deze mensen toch wel vrij gevarieerd is zoals uit de beschrijving blijkt. Het boek Tewerkgesteld is tot stand gekomen door 51 interviews met mensen die dit destijds hebben meegemaakt.
Lees hier het hele artikel.
Kopgeld. Geschreven door: Ad van Liempt
Titel artikel: Verradersgeld
Dit is voor mensen vandaag denk ik de meest heldere term voor ‘kopgeld’: de naam voor de premie die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog in ons land uitloofden voor het aanbrengen van een Jood. Je kon daar f 7,50 mee verdienen, omgerekend € 60,-. Er waren tal van individuele Nederlanders die van deze regeling – dankbaar – gebruik maakten om zo wat ‘bij te verdienen’. De Duitsers riepen een speciale afdeling in het leven om de resterende Joden, die er na alle razzia’s en maatregelen nog waren overgebleven, te pakken te krijgen: de Colonne Henneicke.
Reeds op 24 augustus 1940 werd in een Duits rapport gezegd: “De actie tegen de Joden is in voorbereiding en zal in de naaste toekomst worden uitgebreid, en wel tot de arisering” (p. 20). De anti-Joodse maatregelen maken in snel tempo duidelijk welke kant het opgaat: registratie, legitimatie met de J in het persoonsbewijs, razzia’s, Joodse Raad, een roofbank en verhuisbedrijf Puls krijgen Joden in hun vernietigende greep.
Lees hier het hele artikel.
Hier vind je alle artikelen over de Tweede Wereldoorlog die op Bazarow staan. Artikelen over Jodenvervolging vind je hier.