De actualiteit van 1q84 in het MeToo tijdperk
Haruki Murakami is een Japanse schrijver, geboren op 12 januari 1949 in Kyoto. In 1987 kwam zijn doorbraak met Norwegian Wood, een ‘coming of age’ roman. Sinds 1986 woont hij in de Verenigde Staten.
1Q84 bestaat uit drie delen, die in 2009-2010 voor het eerst in Japan verschenen.
De Nederlandse vertaling van de trilogie verscheen in 2013 en beslaat meer dan 1200 bladzijden. Hij is door recensenten jubelend ontvangen en ik wil me graag aansluiten bij hun loftuitingen. Het surrealistische verhaal over parallelle werelden is zo knap gecomponeerd dat ik als lezer meegevoerd werd in de denkwereld en problemen van de personages. Slechts een enkele keer vroeg ik me wat vermoeid af of Murakami niet beter hier en daar had kunnen snijden in het boek. Dit zegt echter meer over mij en mijn ongeduld dan over de prachtige beschrijvingen van het land, de natuur, de personages, en de ontwikkelingen. Het is een spannend boek, maar wat me het meest heeft geraakt zijn de beschrijvingen van de positie van vrouwen.
Het is 13 jaar geleden dat Murakami deze trilogie schreef en ik las hem dit jaar voor het eerst. Net als de hoofdpersonen in Murakami’s boek leven we nu in een andere wereld, niet in een wereld met twee manen, maar een wereld met MeToo. Het initiatief hiervoor begon in oktober 2017 en ik heb beïnvloed door MeToo 1q84 gelezen.
Anton Tsjechov
Murakami stelt in 1q84, ver vóór MeToo, aan de orde dat veel vrouwen mishandeld en vernederd worden door mannen en dat dit een bijna vanzelfsprekende zaak is. Veelzeggend is het stuk uit De reis naar Sachalin van Anton Tsjechov dat Murakami de mannelijke hoofdpersoon Tengo laat voorlezen. In Sachalin woonden in die tijd de Giljaken, gedrongen, gespierde mensen, die zich nooit wasten. De mannen, oud of jong, waren aan elkaar gelijkwaardig, maar, volgens Tsjechov:
“De vrouwelijke gezinsleden zijn allemaal even rechteloos, of het nu een grootmoeder, een moeder of zogende dochter is, zij worden uit de hoogte behandeld als huisdieren, als een ding dat je weg kunt gooien, verkopen, schoppen als een hond. Honden strelen de Giljaken nog, maar hun vrouwen nooit.”
De vernedering en mishandeling van vrouwen door (sadistische) mannen, veelal partners, is dus een belangrijk thema in 1q84. De vrouwen hebben hier geen verweer tegen en ondergaan hun lot met moord of zelfmoord als noodlottig einde. De meestal rijke en hooggeplaatste mannen weten zich te onttrekken aan straf. Vriendinnen en moeders blijven achter met verdriet en woede. Uit wraak, maar ook om te voorkomen dat er nog meer slachtoffers vallen, laat ‘de oude dame’, een interessant personage in het boek, mannen doden die (hun) vrouwen op gruwelijke wijze onderdrukt en misbruikt hebben. Haar aangrijpende motief is dat haar enige dochter zodanig is vernederd en mishandeld door haar echtgenoot dat ze uiteindelijk zelfmoord heeft gepleegd.
Grensoverschrijdend
Dankzij MeToo kunnen vrouwen in organisaties zich teweerstellen tegen grensoverschrijdende mannen. Dit geldt niet voor de meeste vrouwen binnen een gewelddadige relatie. In de loop van de tijd zijn ze geïsoleerd geraakt of hebben uit schaamte zichzelf geïsoleerd. Zonder geld, vrienden of familie en met een gehavend zelfbeeld kunnen ze letterlijk geen kant uit. Murakami geeft hier voorbeelden van.
Als lezer van 1q84 vroeg ik me af of vrouwen in een gewelddadige relatie hun partner (koelbloedig) mogen vermoorden. Of dat deze partner vermoord mag worden door nabestaanden. Hoezeer ik meeleef met de slachtoffers, het antwoord is een duidelijk ‘nee’. Ons rechtssysteem verbiedt het recht in eigen hand te nemen en dit lijkt me een goede zaak. Maar wetende dat er in Nederland iedere acht dagen een vrouw wordt vermoord, meestal door een (ex)partner, schrijnt hier voor mij de onmacht van vrouwen die in een gewelddadige relatie leven. Dat Murakami dit aan de orde stelt, is van groot belang. Hij draagt helaas geen oplossing aan, maar plant wel het idee dat gewelddadige mannen zeer hard gestraft mogen en moeten worden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
