“Om het hele zootje overhoop te schieten, acht minuten”
[Flitsrecensie] Het is dat de schrijver de roman Het blauwe uur al in de eerste zin in 1939 situeert, anders had je de handeling in de Habsburgse tijd geplaatst. Aristocratische salons, officieren in luisterrijke uniformen, een nachtelijke liaison naar adellijke zeden en de zwoele onuitgesprokenheid die daarmee in het Wenen van het KuK gepaard lijkt te moeten gaan: dat zet tot halverwege de toon van de roman.
Dan slaat de sfeer radicaal om. De hoofdpersoon, luitenant in het leger, wordt opgetrommeld voor de invasie van Polen waaraan de auteur zelf in dezelfde ran heeft deelgenomen. Autobiografisch dus, dit verhaal? Voordat je dat gaat denken heeft Lernet-Holenia het realisme alweer uitgewist met een min of meer magische plotwending.
Schipperen
Moeilijk situeerbaar dus, deze roman van een auteur die tijdens WO II behendig schipperde tussen nazi en anti-nazi, na de oorlog de enige Oostenrijkse schrijver van een verzetsroman (de onderhavige) heette te zijn en zich met zijn conservatief aristocratisme voor zijn dood in 1976 van zijn publiek vervreemdde.
Dat maakt Het blauwe uur nog niet tot een literaire herontdekking uit de Weens-Habsburgse cultuur, vergelijkbaar met Sándor Márai, laat staan Stefan Zweig. Werkelijk dwingend wordt het boek maar op één moment. Wanneer een artellerist gevraagd wordt hoe snel hij een belegerd Pools dorp met de grond gelijk kan maken, antwoordt hij: “Om het hele zootje overhoop te schieten, acht minuten.” Als in een flits wordt de oorlog in al zijn verschrikking heel even werkelijk.
Meestentijds blijft de opmars gehuld in de ongewisheid waarin de strijdenden zelf ongetwijfeld gedompeld zijn, en die door Stendhal al overtuigend is beschreven. Geen idee waarheen zij nu weer gedirigeerd worden, tegen wie zij strijden, wie aan de winnende hand is. Tot alles voorbij is, en de rook optrekt over wie pas dán verslagenen en triomferenden blijken.
Maar waar Stendhal een realiteit beschreef, hult Lernet-Holenia alles in een Midden-Europees magisch-realisme dat zich met de historische werkelijkheid moeilijk rijmen laat. Laten terugzinken in vergetelheid dus maar, deze hoogst productieve auteur van bijna 20 romans, poëzie, toneel en filmscripts? Misschien is dat te haastig. Zijn nog onvertaalde (in 1977 verfilmde) roman Die Standarte heet veelbelovend te zijn. We zullen zien.
—
Ook verschenen op Twitter/X en Linkedin
