Geschiedenis van Oost-Duitsland
[Recensie] Katja Hoyer (°1985) woont in Engeland, maar is afkomstig uit de DDR. Ze begint haar verhaal in de jaren 30, toen tienduizenden Duitsers naar de SU vluchtten om aan Hitler te ontsnappen. Helaas werden 55.005 van hen tijdens Stalins terreur opgepakt: 13.107 werden naar werkkampen gedeporteerd, 41.898 werden doodgeschoten.
Het Molotov-Ribbentrop-pact van 1939 zorgde voor grote verwarring bij de overlevende Duitse communisten in Moskou. Wilhelm Pieck en Walter Ulbricht produceerden dan mooie leugens: “De oorlog was uitgelokt door Frankrijk en Engeland, de SU steunde het vreedzame Duitsland!”
Oude slogans
Toen Hitler in 1941 binnenviel in de SU, moesten Pieck en Ulbricht weer hun oude slogans bovenhalen. Zij waren de enige twee van het politbureau van negen die nog leefden: zij hadden hun kameraden verraden. Na de oorlog waren 20 miljoen Duitsers dakloos, 10 miljoen waren krijgsgevangen, 5 miljoen doden (dat moet zijn: 7,5 miljoen), er was geen eten. Etnische Duitsers werden verjaagd uit alle Oost-Europese landen. Ulbricht en co moesten een nieuwe bestuursstructuur opzetten. In tien concentratiekampen werden 157.837 Duitsers opgesloten, van wie er 35% stierven door de slechte omstandigheden.
Alle welgestelde mensen werden aangehouden, hun gronden (3,3 miljoen ha), woningen en bezittingen in beslag genomen en zijzelf in kampen uitgehongerd. In 1948 was 60% van de economie genationaliseerd. In het Westen begon de wederopbouw met het Marshallplan (1947) en de invoering van de Deutsche Mark. Als reactie blokkeerden de Sovjets op 24 juni 1948 alle verkeer naar Berlijn. Het westen antwoordde met de luchtbrug.
Op 23 mei 1949 werd de BRD uitgeroepen, op 7 oktober volgde de DDR. De BRD kreeg veel hulp van het Westen, de DDR moest betalen aan de SU. De DDR noemde zich democratisch, maar de communistische SED besliste alles, had al snel een nomenclatuur en voerde zuiveringen door. Het was een dictatoriale politiestaat zoals de SU.
Stasi
Honecker richtte in 1946 de FDJ op: de Freie Deutsche Jugend, de enige jeugdbeweging. In 1950 richtte Erich Mielke de Stasi of Staatssicherheit op. Die zette 180.000 à 250.000 onschuldige mensen in de gevangenis, onderwierp ze aan nachtelijke verhoren, martelingen, schijnprocessen.
Voor energie was de DDR afhankelijk van bruinkool, een zeer vervuilend product. Het uranium werd volledig opgeëist door de SU. Door de herstelbetalingen moest 60% van de industriële productie ook naar de SU.
In 1952 stelde Stalin een verenigd en neutraal Duitsland voor, plus een einde aan de herstelbetalingen. Duitsland mocht dan geen lid worden van de NAVO. Adenauer wees het voorstel af, tot opluchting van Ulbricht en Pieck, die hun baan zouden verliezen.
De heropbouw van de DDR verliep moeizaam door de vlucht van ruim 3 miljoen bekwame mensen naar de BRD en de massale ontevredenheid over de economische situatie, die leidde tot de opstand van 17 juni 1953. Deze was gericht tegen ‘harder werken voor minder geld’ en tegen de stijgende voedselprijzen. De Sovjets onderdrukten de opstand met tanks: ca. 55 demonstranten werden gedood, nadien nog 20 terechtgesteld en 21.000 gearresteerd.
Arbeidsnorm
De DDR moest voortaan minder herstelbetalingen afdragen en de verhoging van de arbeidsnorm werd teruggeschroefd. In de winkels kwam ineens ook meer voedsel, zodat de bevolking geen honger meer leed.
De toespraak van Chroesjtsjov in februari 1956 zorgde in de DDR voor de vrijlating van 21.000 politieke gevangenen. Voor de leiding werd in een beveiligde enclave Waldsiedlung gebouwd op 35 km van Berlijn, met alle comfort, wat de kloof tussen regime en volk nog vergrootte.
Dan kwam de Muur. Tussen 1945 en 1961 waren ruim 3 miljoen Oost-Duitsers naar de BRD gevlucht, van wie 80% via Berlijn. Daarbij waren 7.500 artsen, 1.200 tandartsen, 33% van de academici, zeer veel geschoolde arbeiders. Op 15 juni 1961 verklaarde Ulbricht: ‘Niemand is van plan een muur te bouwen’. Maar op 13 augustus was het zover: de Muur van 170 km werd aangelegd. Op 16 augustus smeekte Brandt de vopo’s om niet te schieten. Een jaar later waren er al 23 doden, in 1989 waren er 140. Het doel werd bereikt: er kwam een einde aan de exodus.
In de jaren 60 werd de DDR een producent van speelgoed, lenzen en koelkasten. De economie groeide met 5% per jaar. Maar de wachttijd voor een Trabant bedroeg meer dan 10 jaar, hij stonk en maakte veel lawaai.
In 1968 mocht de DDR voor het eerst deelnemen aan de Olympische Spelen.
Dank zij de combinatie van veel sport vanaf de kleuterschool, de juiste selectie, harde training en helaas ook doping haalde men 755 Olympische medailles tussen 1968 en 1988, waarvan 203 gouden.
In 1971 werd Ulbricht opgevolgd door Honecker. Die nationaliseerde de 11.000 bedrijven die nog privaat waren. In 1973 werden DDR en BRD lid van de UNO. Vanaf 1976 werd het paranoïde regime repressiever tegenover dissidenten en kunstenaars. In 1977 brak de koffie-crisis uit. De bevolking moest het voortaan stellen met surrogaatkoffie.
De maatschappij was sterk gemilitariseerd: dat begon al op school en een verlengde dienstplicht van drie in plaats van anderhalf jaar was een voorwaarde om naar de universiteit te mogen.
In 1981 sloot Honecker een handelsakkoord met Japan voor consumptieartikelen zoals cassetterecorders. En in 1983-1984 klopte hij aan bij de BRD voor een lening van telkens 1 miljard mark om de financiële ondergang van de DDR af te wenden. Zo kwamen er steeds meer contacten tussen beide landen, ondanks de tegenkantingen van Moskou. In 1987 mocht Honecker op bezoek bij Kohl in Bonn. De verstandhouding was prima, anders dan de relatie met Gorbatsjov.
Tussen 1973 en 1983 deden jaarlijks 25.000 mensen een aanvraag om de DDR te verlaten. Ze vonden het leven er te saai. Daarvan kregen gemiddeld 9.000 die toestemming. Tussen 1984 en 1988 mochten er 113.000 vertrekken. De aanvragers en hun familie riskeerden wel ontslagen te worden. De schrijfster zegt er niet bij dat de BRD betaalde voor elke overloper.
Egon Krenz
In 1989 waren er weinig mensen die het einde van de DDR verwachtten. Op 6 juli verklaarde Gorbatsjov dat elk volk zijn maatschappelijk systeem mocht kiezen. Op 7 oktober was hij aanwezig bij de 40ste verjaardag van de DDR. Hij zei tegen Honecker: “Wie te laat komt, wordt gestraft voor het leven”. In steeds meer steden vonden demonstraties plaats. Op 17 oktober werd Honecker vervangen door Egon Krenz. Hij wou veranderen, maar het was te laat.
Op 9 november werd de Muur geopend en op 20 november waren er al 10 miljoen Oost-Duitsers gaan kijken in het Westen. Alles veranderde nu snel. In maart 1990 vonden de eerste vrije verkiezingen plaats. Alle partijen waren voor hereniging. Op 1 juli 1990 volgde de monetaire unie, op 3 oktober de hereniging. Duitsland werd opnieuw één land.
De privatiseringen zorgden helaas voor veel werkloosheid en er bleven breuklijnen bestaan in stemgedrag, alcoholgebruik en economische ongelijkheid. In 1989 hadden alle vrouwen in de DDR een baan, maar zelden aan de top. In de BRD werkte slechts de helft. In 1991-1992 verdween de gratis kinderopvang en gingen er minder vrouwen werken.
Bij de verkiezingen van 2021 stemde 25% van de ‘Ossies’ niet, 16% koos voor de uiterst rechtse AfD en 7% voor Die Linke: de helft geloofde dus niet meer in de traditionele partijen. Ze hebben ook meer begrip voor Poetin. En de nostalgie naar een aantal Oost-Duitse producten bleef groot, tot verbazing van de ‘Wessies, die moesten leren dat de DDR een onderdeel is van de Duitse geschiedenis.
Hoyer is zeer goed op de hoogte van de geschiedenis van haar geboorteland. Ze schenkt ook veel aandacht aan de vrijetijdsbesteding: cultuur, festivals, popgroepen, films, de aankoop van dure jeans en dure koffie. Ze staat welwillend tegenover haar land en benadrukt vooral de positieve aspecten: arbeiderskinderen kregen méér kansen om te studeren en vrouwen om te werken dan in de BRD. Ze vermeldt wel de onderdrukking van kerken, kunstenaars, activisten en dissidenten zoals Wolf Biermann, maar ze zegt weinig over de concentratiekampen van de Stasi, die bijna even akelig waren als die van de nazi’s.
Vele Russische plaatsnamen ontbreken op de kaartjes vooraan. De auteur vertelt niets over de instorting van het sportsysteem na 1990: sindsdien heeft het Oosten geen betere sporters meer dan het Weste n. Ze toont wel aan dat de DDR meer was dan de Muur of dan ‘Stasiland’. Haar boek is zeer de moeite waard, zeker voor wie de DDR destijds bezocht heeft.
—
Ook verschenen op Jef Abbeel
