Opgegroeid in een kuil in de grond
[Recensie] Zou Ai Weiwei’s vermogen om als een soort Chinese provo de autoriteiten uit te dagen een familietrekje zijn? Zijn vader botste ook al herhaaldelijk met het gezag, schrijft Barnaby Martin in zijn onderhoudende boek over de kunstenaar/activist, Ai Weiwei, een dissident in hedendaags China. Begin jaren dertig werd Weiwei’s vader, Ai Qing, opgesloten door de nationalistische Kwomintang. Na zijn vrijlating werd hij één van de beroemdste Chinese dichters en raakte hij goed bevriend met Mao. Totdat Qing weer in ongenade viel en werd verbannen naar Sinkiang, in het noordwesten van China, waar hij openbare wc’s moest schoonmaken en met zijn familie (waaronder een jonge Weiwei) in een kuil in de grond leefde.
Terwijl Qing nog gewoon naar een uithoek van een land kon worden gestuurd, blijkt het voor de Chinese autoriteiten een stuk lastiger om Weiwei en andere hedendaagse critici het zwijgen op te leggen. Door internet en de globalisering is de speelruimte voor de Chinese overheid behoorlijk ingeperkt, analyseert Weiwei. Toen premier Wen Jiabao pas na anderhalve week langsging bij de slachtoffers van een treinramp, naar eigen zeggen omdat hij daarvoor in het ziekenhuis lag, zetten Chinezen hem online op zijn nummer: zij plaatsten foto’s en teksten waaruit onomstotelijk bleek dat hij die 11 dagen overal was geweest behalve in het ziekenhuis.
Maar zorgen de buitenlandse druk en de mondige Chinese internetters er ook voor dat de repressie in China afneemt? Dat is maar zeer de vraag. Terwijl de dood van Mao een tijdperk van meer vrijheid inluidde, trekt de overheid de teugels de laatste tijd weer aan, betoogt Martin. Zelfs een volstrekt onschuldige club als de Beijingse Vegetariërsbond, die actie voerde voor voedselveiligheid, werd in 2011 verboden.
In datzelfde jaar werd Weiwei 81 dagen vastgehouden. Uit de gesprekken die Martin kort daarna met hem voerde, blijkt dat de gevangenschap de nodige sporen heeft nagelaten bij de kunstenaar. Hij is moe en gespannen en vreest dat hij elk moment opnieuw kan worden opgepakt.
Toch is de detentie niet louter nadelig geweest. Zo is Weiwei erin geslaagd om zijn ervaringen om te zetten in kunst. Voor de Biënnale in Venetië maakte hij een installatie waarmee hij zijn gevangenschap in beeld brengt. Bezoekers kunnen onder meer zien hoe hij op de wc zit met twee bewakers naast hem.
Fijn voor de lezers van Martins boek is bovendien dat Weiwei smakelijk kan vertellen over zijn detentie. Bijvoorbeeld over de ondervragers die er heilig van overtuigd zijn dat Weiwei’s conceptuele kunst een vorm van oplichting is, want hoe kan de kunstenaar anders verklaren dat verzamelaars bereid zijn om een veelvoud van de productiekosten neer te tellen voor een werk?
Tot slot heeft de hechtenis Weiwei geholpen om zijn diabetes onder controle te krijgen. Op basis van zijn gevangeniservaringen kan hij wel een bedrijfje oprichten om diabetespatiënten te helpen, grapt hij tegen Martin. “Met de geheime-politieremedie. Ik denk dat dat heel goed gaat lopen!”
Eerder verschenen in Wordt Vervolgd
