Spelen met taal
“Sjoerd van der Niets Als dan dus daarom is een uitstekende inleiding in de taalfilosofie.” Is dit een betekenisvolle zin? Zo ja, waaraan ontleent deze zin dan zijn betekenis? Zijn het de afzonderlijke woorden? Tellen de betekenissen van de woorden ‘Sjoerd’ tot en met ‘taalfilosofie’ samen op tot een nieuwe betekenis, die van de zin als geheel? Maar waar ontlenen die woorden dan hun betekenis aan? Aan andere woorden? Is dat niet circulair? Aan de wereld, dan? Is die inherent betekenisvol? Aan gedachten, anders? Maar hoe kunnen die gedachten wat de woorden zelf niet kunnen: betekenis geven – en waarom? Of zijn het toch niet de woorden waar de zin zijn betekenis aan ontleent?
Volgens de achterflap van zijn boek ziet Van der Niet taalfilosofie als de speeltuin van het denken. Iedereen die Als dan dus daarom, zijn luchtige introductie in de taalfilosofie, leest zal begrijpen waarom. Op speelse wijze en in hoog tempo wisselt hij filosofische bespiegelingen met elkaar af. Elke vraag leidt tot een nieuwe vraag, en elk antwoord leidt tot een paradox. De hoofdvraag die Van der Niet stelt, is: wat is betekenis? De vraag die zich dan aandient, is: wat zijn de dragers van betekenis? De antwoorden – Van der Niet onderzoekt eerst woorden, vervolgens zinnen – leiden de lezer alleen maar verder het doolhof van de taalfilosofie in.
Van der Niet hanteert een toegankelijke stijl, die zoveel mogelijk vrij is van jargon. Filosofische ideeën verduidelijkt hij vooral met vergelijkingen en metaforen. Zo legt hij de mentalistische opvatting van betekenis als volgt uit: de gedachte (drager van betekenis) trekt een jasje aan (het woord) om van de ene kant van de straat (de spreker) over te kunnen steken naar de andere kant van de straat (de toehoorder). Daar eenmaal aangekomen, wordt het jasje uiteraard weer uitgetrokken, zodat de toehoorder de gedachte kan begrijpen en de betekenis vatten. Zo wordt zelfs de meest abstracte redenering begrijpelijk voor de geïnteresseerde leek. Voor iedereen die nog extra handvaten verlangt, is achterin het boek in verklarende woordenlijst opgenomen.
In het laatste hoofdstuk past Van der Niet de opgedane inzichten over de werking van taal toe op diverse filosofische problemen. Is het mogelijk een privé-taal te hebben, dat wil zeggen: een taal die slechts voor één persoon te begrijpen is? Wat zijn de implicaties van die vraag op ons spreken over mentale toestanden? Is iemand druk omdat hij/zij ADHD heeft, of heeft iemand ADHD omdat hij/zij druk is? Alle discussies over Zijn bestaan daar gelaten, wat voor rol speelt het begrip ‘God’ in de communicatie? Wat zegt dat over de aannemelijkheid van Zijn bestaan? Het is in dit hoofdstuk dat de aanvankelijk taai ogende bespiegelingen waar Van der Niet zich zo luchtig mogelijk doorheen werkt, hun vruchten afwerpen. Taalfilosofie onderzoekt taal niet alleen omwille van zichzelf, maar ook omwille van de filosofische problemen die taal oplevert. Daarom is Als dan dus daarom een uitstekende inleiding in de taalfilosofie voor iedereen die geïnteresseerd is in taal én filosofie. En reken maar dat dat een betekenisvolle zin is.
—
Eerder verschenen in Splijtstof
