Ironie in de literatuur
Sinds ironie toonaangevend geworden is in de literatuur, heeft de genre-aanduiding ‘pastorale’ een omineuze klank. Bij Philip Roth is dat niet anders. “Dit is de Amerikaanse pastorale par excellence,” schrijft hij tegen het eind van zijn gelijknamige roman, “en ze duurt vierentwintig uur.” Precies de tijdsduur van één dag: “het neutrale, van religieuze valkuilen ontdane terrein van Thanksgiving, wanneer iedereen hetzelfde te eten krijgt […] één kolossale kalkoen voor tweehonderdvijftig miljoen mensen.”
Identiteitspolitie
Zoveel inwoners telde de VS nog niet rond 1970, de tijd waarin de roman speelt, maar wel al ruimschoots in 1997, het jaar waarin de roman verscheen. We mogen de verzuchting dus best op naam van de auteur zelf schrijven. Zoals het hele boek gedrenkt is van zorg over de verdeeldheid van het land in afkomst, huidskleur, religie, klasse en politieke oriëntatie. Wat vandaag de dag ‘identiteitspolitie’ heet.
Roths hoofdfiguur, de joodse maar uitgesproken ‘Amerikaans’ ogende sportheld en ondernemer Seymour Levov, gaat eraan onderdoor. Weg is het geloof in de emancipatoire kracht van gelijkheid en persoonlijke verdienste waardoor ieder kon opklimmen tot wat hij wilde. En weg is daarmee ook het geloof van Amerika in zichzelf – of althans aan de mythe waarin het zich nog tot in de jaren zestig kon koesteren. Geweld, destructie, verslapping van openbare en arbeidsmoraal vagen Seymours illusies weg nadat zijn eigen dochter, uit protest tegen de oorlog in Vietnam, met een bomaanslag één persoon (en later nog eens drie) vermoord heeft.
Verbittering zet de toon van deze Amerikaanse pastorale en het heeft er alle schijn van dat Roth die daarmee van zichzelf afschreef. Het Newark waar de roman zich grotendeels afspeelt is een verwoeste stad die model staat voor wat eens een utopische “city on the hill” was: de in religieuze glans gehulde toekomstbelofte die de VS meende te zijn. Bedenk daarbij dat het boek verscheen halverwege het optimistische presidentschap van Bill Clinton (“We have built a new economy”), dan heeft het, naar toekomst en verleden toe, profetische trekken.
Ontgoocheling
Seymours (en Roths) ontgoocheling ontvouwt zich in een melodrama met steeds hysterischer trekken en in de vorm- en mateloosheid waaraan veel Amerikaanse literatuur lijdt. Is deze roman daarmee zelf een symptoom van de ziekte die hij aanklaagt? Van een gebrek aan het evenwicht, de stijl, vormelijkheid en distantie die de 19de-eeuwse grootmachten (en hun literatuur) weliswaar geen hogere moraal maar wel een zekere waardigheid gaven?
Feit is dat ook zij ten onder gingen, zoals Seymour en zijn Amerikaanse droom ten onder gaat. Zwanenzang, rancunevloek, mene tekel? Het boek beklemt en irriteert, verveelt en fascineert – daarin heeft Roth in ieder geval de Amerikaanse werkelijkheid weten te vangen.
Ook verschenen op X / Linkedin
