Bijna te veel informatie
[Recensie] De achterflap vat het samen: “Ruben Verwaal, historicus en conservator bij het Erasmus MC in Rotterdam, promoveerde op onderzoek naar verandering in de perceptie van lichaamsvloeistoffen.” Dit ietwat eigenaardige boek is daar het eindresultaat van.
Los van de vraag waarom iemand ‘de perceptie van lichaamsvloeistoffen’ zou willen onderzoeken, zou de informatie die uit zo’n onderzoek komt, weleens onsmakelijk kunnen aandoen. Een korte blik op een paar van de hoofdstuktitels doet het ergste vermoeden: ‘Zweet’, ‘Oorsmeer’, ‘Menstruatiebloed’, Pus, ‘Zaad’, en ‘Tranen’.
Onbevooroordeeld als altijd echter beginnen we met lezen. Allereerst valt op dat er een heleboel vloeibaars voorbij komt. Verwaal daalt diep af in de materie om zijn onderwerpen tot op de laatste druppel informatie uit te wringen. Dat sterkt het vermoeden dat dit kloeke boek voortkomt uit een al even kloek proefschrift. Nadeel: die mate van gedetailleerdheid botst op sommige plekken met de vlotte leesbaarheid.
De ontstaansgeschiedenis van het onderzoek naar zaad
Toch hoeft Verwaal niet bijzonder zijn best te doen om er een vermakelijk verhaal van te maken. Veel van de geschiedenissen zijn op zichzelf al absurd, tranentrekkend en/of spectaculair. Neem de ontstaansgeschiedenis van het onderzoek naar zaad (sperma) – daar tuimelen de bizarre aannames en experimenten over elkaar heen.
“De tijd van Tristram Shandy, rond 1700, is misschien wel de belangrijkste fase in de geschiedenis van zaad. Meer dan ooit doken wetenschappers in de anatomie van de genitalia, legden zaad onder de microscoop en raakten in verhit debat over de diertjes in het lichaamsvocht. Ontstaat de baby in de moeder of zit het embryo al in het zaad van de vader?…
‘Ik wenste wel dat mijn vader of mijn moeder, rijpelijk overdacht hadden in wat voor omstandigheden zij waren toen zij mij voortbrachten.’ .. Ze wisten toch wel, klaagde de zwakke en altijd zieke Tristram, dat hij de daad van voortplanting de gelukkige vorming van lichaam en geest van het kind op het spel stond? Dat het gezond verstand en sterke lichaam van de zoon afhangt van de woeste beweging en recht voortgaan van de ‘dierlyke geesten’ van de vader?
Zeg eens, lief, zeide myn moeder, hebt gy niet vergeten de klok op te winden? – Goede G..! zeide myn vader met een’ hevigen uitroep, doch ter zelvder tyd zorg draagende zyn stem weder te maatigen, – heeft nog wel ooit eene vrouw, zedert de schepping, haar’ man in zodanige omstandigheden; door zulk een zotte vraag gestoord?””
Overmatig zweten
Zo staat het boek vol van anekdotische maar ook schrikbarende remedies tegen kwaaltjes. Overmatig zweten (hyperhidrosis) bijvoorbeeld, is in alle tijden even hinderlijk. Om dat ongemak binnen de perken te houden, schreef een arts in begin twintigste eeuw barbituraat voor. Een verdovingsmiddel dat het centrale zenuwstelsel dempt. Maar een decennium later werd die methode toch maar gestopt. Het leverde namelijk onhandige bijwerkingen op als geheugen- en coördinatieproblemen, hoofdpijn, braken, verwarring en ademhalingsstilstand.
Voor wie lekker door figuren, fileringen en feitjes wil bladeren, niet snel geschokt is door plastische beschrijvingen, een maag heeft die even sterk is als de soms van stinkende, donkergele pus druppelende experimenten, en geïnteresseerd is in deze boeiende episode van de geschiedenis van de geneeskunst, is deze fascinerende uiteenzetting van een zeer breed scala aan menselijke vloeibare in- en externe afscheidingen een onmisbare aanwinst voor op het nachtkastje.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok
