De boodschap van het dreigende regenwoud
[Recnsie] Met de tweetalige uitgave Boswachters/ Forest Guardians is iets verontrustends aan de hand. Als je het helemaal openslaat zie je een tekening in houtskool het regenwoud zoals zich dat aan je voordoet wanneer je met een korjaal een van de grote rivieren van Suriname opvaart. Eén dicht, ondoordringbaar gordijn van tinten groen. Die bosrand is op het boekomslag in grijstinten neergezet, neigend naar diepgroen. Maar het lijkt wel alsof de bomen in het gelid staan, als mensen die elkaar omarmen, ogen loeren naar jou, de zwaarbewapende infanterie rukt op.
Het regenwoud ís ook verontrustend: er zijn veel volksverhalen bekend over verdwijningen, over de mysterieuze kracht van het woud dat mensen overweldigt en soms zelfs krankzinnig maakt. Ik weet niet of dat het is wat Ursula Neubauer in haar tekening heeft willen neerleggen. Maar het is wel fascinerend hoe zij haar eigen tekentalenten combineert met haar talenten als fotograaf (zij noemt zichzelf dan ook terecht ‘visual artist’). Zij dwingt je om goed te kijken. Er zijn zelfs foto’s bij in Boswachters/Forest Guardians die je heel aandachtig moet bestuderen om te ontdekken of dit nu ‘gewoon’ een foto is, of een gemanipuleerd beeld, een beeld waarin foto’s overlopen in tekeningen.
Onder de marrons
Ursula Neubauer bracht met haar partner Frans W. Saris in oktober 2022 een tijd door in het marrondorp Botopasi aan de Boven-Suriname. Daar heeft Isidoor Wens, beeldend kunstenaar afkomstig uit het dorp maar tegenwoordig werkend in Den Bosch, in 2011 een kunstcentrum opgezet: ArtCeB (Art Center Botopasi). Hij nodigt kunstenaars uit om een tijd door te brengen in het centrum, zodat de dorpelingen in contact komen met mensen die een geheel andere cultuur uitdragen, en zodat de kunstenaars meemaken hoe het is om midden in het Amazonegebied het bos te ervaren in een levensstijl zonder veel westers comfort.
Ursula Neubauer is geboren in Duitsland maar woont en werkt sinds 1983 als beeldend kunstenaar in Amsterdam. Haar werk is te zien in musea in onder meer Barcelona, Okinawa en Pittsburgh. Zij schreef een inleiding op het boek onder de titel ‘Chaos en levenskracht in het Surinaamse regenwoud’, Dat is een treffende titel, want het is juist de schijnbare chaos van al die bomen en planten en die duizenden diertjes en organismen die maken dat het regenwoud tot de dag van vandaag vitaal is als de longenset van de wereld.
Frans Willem Saris is een emeritus hoogleraar in de atoom- en molecuulfysica, die als natuurkundige de kleinste deeltjes van onze materie bestudeerde. Hij verkreeg bekendheid toen hij zijn dementerende echtgenote bij wijze van experiment een voedingssupplement met oxytocine toediende; het bleek dat zij door het toedienen van dit ‘knuffelhormoon’ vrolijker werd in de jaren die haar nog scheidden van haar overlijden in 2016. Frans W. Saris heeft in Boswachters/Forest Guardians zestien korte teksten opgenomen, waarin hij op impressionistische wijze het vergrootglas legt op aspecten van het leven in het Surinaamse binnenland. In één van die teksten zegt hij dat misschien wel de beste voorbereiding op hun reis het lezen van Albert Helmans reisverslag uit 1955 Het eind van de kaart is geweest. Het boek, verschenen in 1980 maar nog in 2019 herdrukt, is inderdaad een van de meest indringende reisverslagen over het Surinaamse bos ooit geschreven.
Onder de huid
Ursula Neubauer en Frans W. Saris maakten eerder de uitgave Hof van Eden/Garden of Eden, waarin zij eveneens met een combinatie van fotografie, beeldend werk en tekst een impressie gaven van het natuur- en woestijnleven in Namibië. Ik weet niet hoe zij daar hebben gereisd, hun boek is fraai en fascinerend in alle opzichten, maar het is duidelijk dat hun verblijf in de eenvoudige lodge in Botopasi hun veel sterker onder de huid is gekropen. Dáár hebben zij in en met het bos geleefd, daar hebben zij met de Saramakaners van het dorp geleefd, met de kinderen, de vissers, de vrouwen, en met de 96-jarige oervader van de familie Wens, die blind en slechts gekleed in een lendendoek, liefdevol verzorgd wordt door zijn familie.
Wie mocht denken dat Boswachters/ Forest Guardians een verhaal over primitief overleven diep in het bos is geworden, vergist zich. Neubauer en Saris laten ook zien hoe de moderniteit het dorpsleven een handje toereikt, zorgt voor een zendmast en zonnepanelen: ‘In onze lodge gebruiken we Google Workspace, Whatsapp, Spotify, in the bush Google Maps, Lens en BirdNet.’ Mooi is hoe Saris schetst dat juist de gebrekkige stroomvoorziening vanuit de stad de noodzaak om over te schakelen op zonne-energie vleugels geeft: ‘Wat zou er gebeuren in de huidige energiecrisis als “Den Haag” zou besluiten, in plaats van de kolencentrales weer op te starten, aan de huishoudens in Nederland alleen stroom te leveren als het donker is en net als in Botopasi tot middernacht?’ Boswachters/ Forest Guardians is niet enkel een hartstochtelijk pleidooi om zuinig te zijn op de unieke symbiose van mens en natuur in het Surinaamse binnenland. Het is ook zeker niet de verdediging van een geprojecteerd idee van zoiets als ‘zuiverheid’ in het Surinaamse binnenland. Het is eerst en vooral een spiegel die een relatief eenvoudige samenleving de complexe westerse wereld voorhoudt.
Is het regenwoud nu zo verontrustend? Als Ursula Neubauer met haar beelden misschien iets heeft willen vastleggen dan is het dat het bos ons dreigend voorhoudt dat het negeren van de boodschap van eenvoud, natuur en creativiteit ons als consumptiejunkies wel eens duur te staan zou kunnen komen.
—
Ook verschenen op Caraïbisch Uitzicht, 18 augustus 2023
