Inkijk in het leven van een vluchtelingengezin
Maral Noshad Sharifi werd in 1989 in Teheran geboren. Op haar vierde kwam ze in Nederland terecht. Ze groeide op in Moerkapelle. Ze heeft politicologie gestudeerd in Leiden en daarna journalistiek aan Colombia University in New York. Ze is documentairemaker, journalist – momenteel is ze in de Verenigde Staten correspondent voor de Volkskrant – en auteur. Onlangs is haar debuutroman Citroeninkt verschenen; een autobiografische roman die het verhaal vertelt van haar vlucht uit Iran als vierjarige en het opgroeien in een onbekend land gezien door de ogen van het kind.
Vlucht uit Teheran
In Citroeninkt heet de hoofdpersoon Talar, maar de gebeurtenissen in het boek zijn gebaseerd op het leven van Maral Noshad Sharifi. Als het leven in Teheran voor haar in verwachting zijnde moeder onhoudbaar wordt, besluit haar moeder om samen met Talar te vluchten naar Europa. Vanuit het oogpunt van de vierjarige Talar wordt de lezer meegenomen in een aangrijpend verhaal. De vlucht, de gevaren, het aankomen in een onbekend land, intense heimwee van haar moeder, het verlangen om “normaal” te zijn, de kloof in beleving van de moeder en haarzelf. Een totaal nieuw leven opbouwen; het is allemaal ongelooflijk intens.
Noshad Sharifi weet je al vanaf het voorwoord te pakken:
“Wie zijn land noodgedwongen verlaat, verliest een deel van zichzelf. Diegene gaat een beetje dood, er sterft een stuk af – noem het zoals je wil. Dertig jaar had ik nodig om dit echt te begrijpen. Nu klinkt het misschien alsof ik over mijzelf praat, maar dat is niet zo. Toen ik mijn land verliet, was ik pas vier jaar oud. Op die leeftijd kan je nog geen stukjes van jezelf verliezen. Daarvoor ben je te springerig, vol vragen waarop de antwoorden steeds veranderen. Je bent nog niet al die stukjes. Je bouwt op, niet af.”
Zelden een woord vooraf gelezen dat zo fascineert. Het is de opmaat voor een boek dat je steeds meer bij de strot grijpt.
Kindperspectief
De keuze om het verhaal vanuit het kindperspectief te vertellen is verrassend en geslaagd. In een aflevering van het VPRO-programma Nooit meer slapen zegt ze hierover dat ze bewust voor het kind als verteller heeft gekozen, omdat het perspectief van het kind belangrijk is. Het is interessant. Kinderen kunnen vaak eerlijker zijn en hebben een rijk vermogen om iets tastbaar te maken. Dit lees je niet vaak terug in andere boeken.
Dit perspectief geeft zo een beeld van hoe Talar de vlucht beleeft en het opnieuw beginnen in een ander land. Talar denkt dat vluchten normaal is. Bij het leven hoort. Het begrip land zegt haar niets. Als op de basisschool haar juf het begrip uitlegt, snapt ze er niets van. “Komt niet iedereen uit Iran?” Thuis vertelt haar moeder dat haar juf gelijk heeft. Het is voor Talar echt wereldschokkend dat niet iedereen hetzelfde leven doormaakt.
Noshad Sharifi heeft ervoor gekozen om het verhaal in twee delen te vertellen. Een proloog, intermezzo en epiloog die in het heden plaatsvinden maken het verhaal compleet.
Start van een nieuw leven
Het eerste deel beschrijft het leven van Talar en haar moeder als ze net in Nederland zijn komen wonen. Ze hebben een huis in het gereformeerde Moerkappele toegewezen gekregen. Het beschrijft de periode van 1995 tot en met 1998. De start van hun nieuwe leven.
Het tweede deel betreft de jaren 2003 tot en met 2005. Talar is een tiener, haar ouders zijn inmiddels gescheiden en ze woont met haar moeder en broertje Cesar in Scheveningen. Het beschrijft hoe het voor haar is om op een compleet witte school te zitten, de verstoorde band tussen haar en haar moeder, de typische tienerperikelen, het verkering hebben met een witte jongen en de bijbehorende problemen. Zoals een goed bedoelende moeder van Tony, haar vriendje “Skatje, ik heb shoarma voor je gemaakt, zegt ze tegen mij, dat eten jullie toch? Wat aardig, dank u wel!, zeg ik. Vandaag eet ik voor het eerst bij Tony – en voor het eerst shoarma.” geeft de onwetendheid weer en legt ook het onderliggende probleem bloot van vooroordelen.
Noshad Sharifi is in staat om vloeiende overgangen te creëren tussen heden en verleden. Situaties in het heden triggeren situaties in het verleden waardoor ze in staat is om het leven van haar ouders voor haar geboorte onderdeel te maken van het verhaal zonder dat het onnatuurlijk aanvoelt. In beide delen maakt ze hier regelmatig gebruik van, zodat er een familiegeschiedenis ontstaat die de lezer meeneemt naar het Iran van voor de Iraanse revolutie in 1979 tot en met nu.
Vluchtelingengezin
Citroeninkt is een boek dat een inkijk geeft in het leven van een vluchtelingengezin. Het is blikverruimend en begrip kwekend. Noshad Sharifi heeft een pakkende, beeldende, makkelijk leesbare schrijfstijl en een goed tempo, goed beschreven personages. Ze geeft een fascinerende inkijk in het bestaan van een gezin dat noodgedwongen op de vlucht gaat en hoe het is om een nieuw bestaan op te bouwen in een compleet onbekend land. Wat dit doet met de ontheemden en hoe kinderen en volwassenen het op heel verschillende manieren ervaren. Ze geeft hiermee ook een inkijk in de huidige samenleving, met racisme, discriminatie, veelal onbewuste vooroordelen, verlangen naar vroeger, spijt en het eeuwige gemis dat ontstaat als je gedwongen huis en haard achterlaat, maar ook de lichtpunten, de medemenselijkheid, de herkenning en erkenning van het bestaan.
Citroeninkt is een aanrader en geeft reflectiemomenten, herkenning en interessante gespreksstof. Ander land, herkenbare situatie. Zoals de auteur in haar woord van dank schrijft:
“Dit boek is gebaseerd op mijn verhaal en dat van vele andere kinderen die ooit, net als ik aan de buitengrenzen van Europa stonden. Dit boek is voor ons – om te hebben, maar niet per se om te lezen, want dat moet de rest vooral doen.”
—
Ook verschenen op Boeken-cast
