Waarom vonden deze vijf de dood?
[Recensie] Op vrijdag 20 juli 1714, rond het middaguur, brak de mooiste brug van heel Peru, die door de Inca’s meer dan een eeuw tevoren gevlochten was van wilgentenen. Vijf reizigers werden in de afgrond geslingerd. Dit fictieve ongeluk is het onderwerp van De brug van San Luis Rey, de korte maar prachtige roman waarmee de jonge Amerikaan Thornton Wilder in 1927 voorgoed een plaats in de wereldliteratuur veroverde. “Een ploinkend geluid” vulde de lucht, ”als van het knappen van de snaar van een muziekinstrument in een ongebruikte kamer.”
De ramp voltrekt zich voor de ogen van broeder Juniper, een kleine roodharige franciscaan uit Noord-Italië, die op het punt stond de brug te betreden. Dat hij gespaard bleef, is voor hem aanleiding een onderzoek te beginnen naar de werking van de voorzienigheid. “Waarom is het deze vijf overkomen?” vraagt hij zich af. “Als er ook maar iets was voorbestemd in het universum, als er ook maar enig patroon bestond in een mensenleven, dan zou de latente, geheimzinnige aanwezigheid daarvan in deze vijf zo plotseling afgebroken levens ongetwijfeld ontdekt kunnen worden.”
De volgende zes jaar gaat Juniper in de stad Lima van huis tot huis. Zijn bevindingen vat hij samen in een verslag van meer dan duizend bladzijden. Daarin concludeert hij dat trots en rijkdom gefnuikt zijn als een waarschuwing aan de wereld, en dat nederigheid is beloond. Op bevel van een misnoegde Inquisitie belanden het boek en de auteur op de brandstapel.
In de Universiteit van San Marcos, lezen we, bevindt zich echter een geheim afschrift, dat vervolgens door de verteller wordt samengevat. Gaandeweg vormt de lezer, via de levens van de slachtoffers van de ramp, zich een beeld van het bestaan in de hoofdstad van Spaans Zuid-Amerika: de rol daarin van het klooster, het nogal tweedehandse culturele leven in een koloniehoofdstad, en de intense verveling die heerst aan het hof en in het hoofd van de onderkoning. En niet te vergeten het isolement: wie een brief stuurt naar Spanje, moet zes maanden op een antwoord wachten.
Wilder schrijft krachtig, karig en compact, en zijn roman heeft daardoor nog niets van zijn frisheid verloren. Toen Wilder het boek schreef, was hij docent Frans aan een jongensschool in New Jersey, en in de mooi vinnige, afstandelijke, bijna aforistische karakteriseringen meent men echo’s te horen van de grote Franse moralisten als La Rochefoucauld en Vauvenargues.
De beschrijving van het karakter van Oom Pio, de meest schilderachtige van de slachtoffers, is een genot om te lezen: “Hij bezat de zes eigenschappen van de avonturier: een geheugen voor namen en gezichten, gecombineerd met het vermogen de zijne te veranderen; een talenknobbel; een onuitputtelijke inventiviteit; zwijgzaamheid; het talent om in gesprek te raken met onbekenden; en de gewetenloosheid die voortkomt uit een minachting voor de suffe rijkaards op wie hij aasde.” Er volgt een opsomming van de uiteenlopende, vaak nogal louche activiteiten waarmee Oom Pio zich in leven hield: “Van zijn tiende tot zijn vijftiende deelde hij strooibiljetten uit voor kooplieden, verzorgde paarden en bracht vertrouwelijke boodschappen over. Van zijn vijftiende tot zijn twintigste dresseerde hij beren en slangen voor rondreizende circussen (…) Hij verspreidde lasterpraatjes voor zoveel per stuk.”
De brug van San Luis Rey werd drie keer verfilmd, en in de jaren vijftig in Duitsland bewerkt tot ‘Rundfunkoper’.
Dankzij het Schwob-fonds – dat zich richt op de bevordering van diversiteit in de boekenproductie – kunnen wij er nu van genieten in deze mooie nieuwe vertaling van Peter Bergsma.
Over de auteur
Thornton Wilder (1897-1975) won voor zijn tweede roman De brug van San Luis Rey de Pulitzerprijs maar bleef gewoon Frans geven op een jongensschool. Later won hij nog twee keer de Pulitzerprijs voor zijn toneelwerk.
—
Eerder verschenen in Trouw
