Veiligheidsdiensten
[Column] Het communisme heb ik altijd een meer verderfelijk systeem gevonden dan het kapitalisme. Zelfs in mijn meest wilde jaren wist ik heimelijk wel dat je beter in een kapitalistisch regime met een democratie kunt opgroeien en dan in een van de socialistische heilstaten, de Sovjet-Unie of China. Op mijn 16de startte ik een semi-illegale schoolkrant en schreef en publiceerde de meest opruiende teksten. Tijdens mijn studie wijsbegeerte ging ik daar, nu in het faculteitsblad, vrolijk mee door. Er is me nooit een strobreed in de weg gelegd. De docenten vonden het allemaal wel grappig. In communistische landen werd en word je om minder omgebracht. Met mijn vrienden in het kraakpand had ik in de jaren tachtig zware discussies over Nicaragua. Ik geloofde niet in een socialistische revolutie nieuwe stijl, zoals de Nicaraguaanse revolutie werd verkocht. Mijn vrienden gingen er scholen en ziekenhuizen bouwen, ik bleef in Nederland en studeerde af. Het is in dit soort gevallen niet fijn om gelijk te krijgen, maar Daniel Ortega – die destijds de revolutie leidde – is nu een van de meest beruchte dictators van de wereld. Het communisme leidt tot onderdrukking en dictatuur, dat al zit vervat in Marx’ theorie (Dictatuur van het proletariaat) en dat kan nooit de bedoeling zijn van het willen opkomen voor de onderdrukten. Communisme is geen optie: nu niet, nooit niet.
Ik was dan in eerste instantie ook niet geschokt toen ik het boek De BVD in de politiek van oud-communist, oud-CPN-lid en tegenwoordig publicist en onderzoeker Jos van Dijk las. In het boek laat Van Dijk zien dat de BVD (de Binnenlandse Veiligheidsdienst, en voorloper van de huidige AIVD) in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw op allerlei manieren heeft geprobeerd het de communisten moeilijk te maken. De Nederlandse communisten hadden zich in de oorlog sterk verweerd tegen het fascisme van Hitler en velen lieten als verzetshelden het leven. Na de oorlog was de CPN dan ook behoorlijk populair, maar de kaarten op het wereldtoneel werden snel anders geschud. De Sovjet-Unie was niet langer een bondgenoot maar werd de nieuwe aartsvijand. Omdat de Nederlandse communisten met Stalin en zijn horde heulden was het logisch dat de meer behoudende krachten inclusief de PvdA van Drees de communisten wantrouwden. Logisch ook dat de BVD ingreep en er alles aan deed om de CPN te dwarsbomen. Gelukkig maar zou je kunnen zeggen, want de doelstellingen van de CPN lieten er geen twijfel over bestaan, ze zouden pas rusten als Nederland tot de grote groep van communistische landen gerekend kon worden en aansluiting vond met de Sovjet-Unie. Ik kan niet precies inschatten hoe groot het communistisch gevaar in de koude oorlog precies was, maar volgens Van Dijk viel dat wel mee. De CPN raakte ondertussen verdeeld. Interne ruzies, gestimuleerd door geld en infiltranten van de BVD verscheurden de partij, er kwamen afsplitsingen en de CPN werd nooit meer een machtsblok van belang.
Forum voor Democratie
Tegenwoordig vormt links geen gevaar meer van betekenis en ben ik blij dat de veiligheidsdiensten nu alles wat extreemrechts is goed in de gaten houden. Vorig najaar werd in Duitsland nog een poging tot staatsgreep verijdeld, in Nederland roept Forum voor Democratie met regelmaat op tot opstand, al dan niet gewelddadig. De AIVD signaleert een grote opkomst van radicaal rechts, meer jongeren radicaliseren en dan ligt terrorisme vaak om de hoek. Ik hoop van harte dus dat de AIVD infiltreert, twijfel en verdeeldheid zaait onder de geledingen van FVD en andere nu nog splinterclubjes. Laat ze maar lekker onderling ruzie maken, dan blijven ze van de democratie af en ook van mensen op wie ze hun pijlen hebben gericht, waaronder Joden, mensen van kleur, mensen uit de lhbtqia+ gemeenschap, progressieven etcetera.
Toch is het belangrijk dat er voorwaarden gesteld worden aan het bestrijden van extremisten. Jos van Dijk laat in zijn boek zien dat de BVD destijds praktisch geheel op eigen gezag handelde. Voor de meeste acties was er geen toestemming. Tot op het niveau van de minister wisten verantwoordelijke politici niet wat de BVD allemaal uitspookte. Geen politieke verantwoordelijkheid betekent ook geen politieke goedkeuring. De BVD handelde als een staat in de staat. En dan wordt het gevaarlijk. Want wie controleert dan welke clubs de veiligheidsdienst mag aanpakken en welke niet? Van Dijk laat zien dat een grote groep volkomen onschuldige mensen door de actie van de BVD zijn beschadigd. Deze mensen konden geen baan meer krijgen, zelfs hun kinderen niet. Dat is ernstig, want verwoeste levens kun je niet over doen.
Als we de democratie willen verdedigen, en ik ben daar een groot voorstander van, dan moeten we binnen de democratie blijven opereren. Natuurlijk kun je niet aan de grote klok gaan hangen wat de veiligheidsdienst allemaal uitvoert, maar de eindverantwoordelijkheid moet bij de politiek liggen, bij de verantwoordelijke minister en de premier. Jos van Dijk hierover: “Zonder deugdelijk toezicht en regelmatige controle kan een overheidsdienst gemakkelijk ontsporen. De geschiedenis van de BVD kan als voorbeeld dienen.”
Ook al zijn organisaties als de AIVD nu beter ingebed in het politieke bedrijf en worden ze beter gecontroleerd, toch waarschuwt Van Dijk dat er ook nu wel degelijk bewegingen zijn om de veiligheidsdienst meer bevoegdheden te geven. Verschillende wetten om rechten van burgers in te perken zijn de afgelopen jaren de Tweede én de Eerste Kamer doorgekomen, zoals de Sleepwet uit 2017. “Hoe terecht alle zorgen ook zijn over radicalisering […] het beeld van de gedachtenpolitie doemt weer op als er namens de staat in alle beslotenheid en zonder deugdelijk toezicht mensen bespioneerd worden vanwege hun denkbeelden.”
Ik geef Jos van Dijk hier volkomen gelijk. Zijn boek toont zeer helder aan waar een ongecontroleerde veiligheidsdienst allemaal toe kan leiden. Een sterke democratie bepaalt zelf binnen het politieke discours welke denkbeelden en organisaties acceptabel zijn, en welke niet. Dat laat je niet over aan stiekeme lieden in duistere achterkamertjes.
—
Eerder verschenen in Bazarow Magazine
