Zeer geestig met bizarre wendingen
[Recensie] Nagieb Mahfoez (1911-2006) was een van de belangrijkste Egyptisch schrijvers. Binnen de Arabische wereld wordt hij nog altijd veel gelezen. In 1988 ontving hij als eerste en enige Arabische schrijver de Nobelprijs. De dief en de honden uit 1961 is een van zijn meest populaire boeken. Het werd in 1989 in het Nederlands uitgegeven. De vertaling is van Marcelle van der Pol en John Cremers.
Het werk van Mahfoez wordt meestal in twee periodes opgedeeld. Zijn oudere werk gaat veelal over het sociale leven in Cairo en kun je naturalistisch noemen. De dief en de honden is het eerste boek van zijn tweede periode, waarin hij veel meer vanuit het individu schrijft. Het zijn meer psychologische romans. In De dief en de honden is dit extreem doorgevoerd. Mahfoez biedt geen perspectief buiten de gedachtewereld van de hoofdpersoon Sa’ied Mahraan. Deze Sa’ied is een dief en werd veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Het verhaal begint op de dag dat hij vrijkomt en eindigt enkele weken later.
Verraad
Het eerste wat Sa’ied doet als hij de gevangenis uitkomt is naar het huis van zijn vrouw en zijn dochtertje gaan. Zijn vrouw woont nu met een vriend van hem samen. Hij voelt het als verraad. Hij wordt verwacht en er is zelfs een inspecteur aanwezig die moet bemiddelen. Dit mislukt. De ruzie loopt hoog op en het meisje wil niets met haar vader te maken hebben. Sa’ied is over zijn toeren en zijn brein begint te ratelen. De nerveuze, hysterische gedachtestroom houdt verder het hele boek aan. Hij lijkt daarmee op een figuur uit het werk van Dostojewski. Sa’ied kan zich niet bij de veranderde situatie neerleggen. “Ik zal het verleden niet vergeten om de eenvoudige reden dat voor mij het verleden het heden is.”
Sa’ied bezoekt een oude vriend, waarmee hij van jongs af aan uit stelen ging. Deze Raoef werkt nu voor een belangrijke krant en woont in een mooi, groot huis. Hij ontvangt hem maar er heerst direct een enorme spanning. Raoef vraagt hem wat hij gaat doen en Sa’ied antwoordt: “Ik heb in mijn leven maar één vak goed geleerd” en voegt er later aan toe: “Dat verdient goed zoals je wel weet.” Raoel springt op. Vroeger was Sa’ied zijn vriend én een dief. Als hij van plan is weer te gaan stelen is hij nog slechts een dief. De vrienden zijn volledig uit elkaar gegroeid. Raoel staat voor de nieuwe Egyptische elite, die corrupt is. Sa’ied is de opstandige jongeman gebleven. In het nawoord licht Marcelle van der Pol deze politieke dimensie toe. Sa’ied geeft zelf ook aan dat de machthebbers de echte dieven zijn.
Paranoia
Maar het boek is zeker niet louter een politiek pamflet. Mahfoez voert de paranoia van zijn hoofdpersoon consequent door. Hij beraamt een moord om wraak te nemen op de mensen die hem hebben tegengewerkt, maar doodt de verkeerde persoon. De politie maakt jacht op hem en zijn portret staat groot in de krant. “De krantenberichten zijn nog langer dan het touw van een galg.” Hij heeft ook medestanders en hoort dat hij als een held wordt gezien. Zelf kent hij geen wroeging en zijn morele besef verdwijnt steeds meer naar de achtergrond. De steun die hij krijgt is daarom des te opmerkelijker. Maar mensen blijken de aandacht voor de voortvluchtige moordenaar ook als een leuk verzetje te zien, goed tegen de verveling.
De dief en de honden heeft iets weg van een psychologische thriller. Je wordt meegenomen in de steeds wildere gedachten van de hoofdpersoon. Daarbij is de politiek-maatschappelijke dimensie interessant, maar dan moet je wel iets over de geschiedenis van Egypte weten. Belangrijk zijn vooral zijn aantrekkelijke schrijfstijl, de bizarre wendingen en de vreemde gedachten. Het is een zeer geestig boek dat vanzelfsprekend helemaal verkeerd afloopt voor de hoofdpersoon.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
