Handboek van Nederlandse bloeiperiode
“In de zeventiende eeuw is er één land in Europa dat iedereen verbaast die het ontdekt en dat degenen die het al kennen blijft verwonderen: de Republiek van de Zeven Verenigde Provinciën… “ (p. 10).
[Recensie] Met deze woorden opent De Gouden Eeuw in 500 portretten, taferelen & analyses. De term Gouden Eeuw ligt de laatste jaren nogal gevoelig. In 2019 maakte het Amsterdam Museum bekend dat deze naam niet meer in de informatie bij de voorwerpen van het museum zou worden gehanteerd.
Volgens Geert Janssen, hoogleraar vroegmoderne geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam is de term Gouden Eeuw in het verleden al vaker betwist, maar steeds vanuit een ander perspectief. Zo vond de bekende Nederlandse cultuurhistoricus Johan Huizinga de term niet goed passen bij de Nederlandse volksaard terwijl het in de jaren zestig van de vorige eeuw vooral om sociale ongelijkheid ging. In de huidige discussie gaat het vooral om diversiteit en inclusiviteit, en speelt het slavernijverleden een prominente rol.
Toch hebben de redacteuren van dit lijvige handboek dat uit twee delen bestaat, voor de naam Gouden Eeuw gekozen. De term blijkt in de zeventiende eeuw zelf ook al volop te worden gebruikt zowel door Nederlanders maar ook bij talloze buitenlanders die ons land bezochten. De Republiek onderscheidde zich van andere landen door vernieuwingen op de meest uiteenlopende gebieden: politiek met zijn republikeinse systeem, technisch met zijn inpolderingen, economisch met zijn bankinstellingen, artistiek met zijn wereldberoemde schilders, en religieus met een tolerantie die destijds uitzonderlijk was.
Slavenhandel
De Gouden Eeuw in 500 portretten, taferelen & analyses geeft een levendig en zeer breed beeld van deze bijzondere periode in onze geschiedenis. Er zijn meer dan 500 bijdragen, geschreven door ruim 130 specialisten uit met name Nederland en Frankrijk. Alle terreinen van de samenleving komen in beeld: van slavenhandel tot Bijbeluitleg, van koloniën tot schilderkunst, van oorlogen tot kaasmakerij, van overstromingen tot scheepsbouw, van schaatsen tot radicale Verlichting. Er zijn biografieën van filosofen, kunstenaars, historische figuren en vooraanstaande families, en geschreven portretten van de belangrijkste Nederlandse steden.
Nationale vrijheid en een nieuw politiek stelsel vormen de maatschappelijke basis van deze periode waarin de schilderkunst en de architectuur tot enorme bloei kwamen. De schilderkunst krijgt veel aandacht in dit boek: diverse genres en schilderscholen worden besproken en vele schilders passeren de revue.
“De cultuur van de Nederlandse Gouden Eeuw berustte vóór alles op een hecht institutioneel netwerk, te beginnen met de domeinen van opvoeding en religie, plaatselijk vaak nauw met elkaar verbonden” (p. 18).
In dit boek komen dan ook tal van organisaties, standen, kerkgenootschappen, geestelijke stromingen en koloniën voorbij en ook is er aandacht voor politieke gebeurtenissen, koningen en oorlogen. Ook bijzondere feiten als de Beeldenstorm in 1566, het Plakkaat van Verlatinge in 1581 krijgen aandacht. De zeven provincies en een zeer groot aantal steden worden eveneens besproken. Een uitgebreide tijdbalk geeft een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen.
Er zijn ook opmerkelijke onderwerpen die je niet zou verwachten zoals bier en brouwerij, carillons, geur en reuk, immigratie, loterijen, marskramers, pest, prostitutie en pornografie, schaatsen, Sint-Nicolaasfeest, tolerantie, toverij en tulpenmanie. Het onderwerp slavenhandel ontbreekt ook niet en het onderwerp wijn en wijnbouw zou je ook niet direct verwachten.
Er worden zeer veel personen beschreven die veel uiteenlopende disciplines vertegenwoordigen: beeldhouwers, docenten, filosofen, diplomaten, astronomen, juristen, het huis van Oranje en buitenlandse politici. Vele illustraties van kunst en kaarten verlevendigen de tekst.
Bekende namen
De schilderkunst is ruim vertegenwoordigd en dat is ook wel terecht als je kijkt naar het grote aantal namen van kunstenaars die algemeen bekend zijn: Abraham Bloemaert, Ferdinand Bol, familie Cuyp, Carel Fabritius, Gerard Dou, Govert Flinck, Frans Hals, Jan van Goyen, Meindert Hobbema, Gerrit van Honthorst, Pieter de Hooch, Samuel van Hoogstraten, Rembrandt van Rijn, Jacob van Ruisdael, Pieter Saenredam, Paulus Potter, Jan Steen, Johannes Vermeer. Daarnaast zijn er nog vele minder bekende maar ook getalenteerde schilders die deze toch al indrukwekkende rij aanvullen.
Onder de schrijvers en dichters zijn algemeen bekende namen als Bredero, Jacob Cats, Dirck Volckertszoon Coornhert, Pieter Cornelisz Hooft, Adriaan Valerius, Joost van den Vondel.
Een bekende arts is Herman Boerhave naar wie ziekenhuizen zijn vernoemd, een beroemde componist is Jan Pietersz Sweelinck, die orgelwerken en fraaie bewerkingen van de psalmen schreef. Ook zijn er bekende architecten als Jacob van Campen en Hendrick de Keyser. De namen van de landbestuurders Johan en Cornelis de Witt en Johan van Oldebarnevelt behoren toch ook wel tot de canon van de Nederlandse geschiedenis.
Er zijn ook vele zeevarenden, zowel van de koopvaardij, op oorlogsschepen en van ontdekkingsreizen. Hier komen we de namen tegen van Willem IJsbrantsz Bontekoe, Jan Pieterszoon Coen, Piet Hein, Michiel Adriaensz de Ruyter, Maarten Hapertsz Tromp.
Wetenschappers van verschillende disciplines zijn René Descartes, Desiderius Erasmus, Hugo de Groot, Jan Adriaensz Leeghwater, Antoni van Leeuwenhoek, Baruch Spinoza en Simon Stevin.
Onder de theologen zijn namen als Arminius, Gomarus, Johannes Coccejus, Jan Amos Comenius, Jean de Labadie, Gijsbertius Voetius.
Vrede van Utrecht
De Gouden Eeuw is in dit boek historisch gedefinieerd van 1560, toen de Opstand plaats vond, tot 1713, de Vrede van Utrecht. Het boek heeft een alfabetische opzet: deel 1 omvat A – L en deel 2 M – Z. Eerder verscheen een Franse versie van dit boek in 2018 maar de Nederlands uitgave is geheel herzien. Handig is dat er bij iedere bijdrage naar andere, verwante artikelen wordt verwezen.
De Gouden Eeuw in 500 portretten, taferelen & analyses is een nieuw standaardwerk over een beroemde periode uit onze geschiedenis, zeer geschikt voor een eerste, algemene en brede verkenning van deze tijd.
Willem Frijhoff is emeritus hoogleraar moderne geschiedenis van de Vrije Universiteit te Amsterdam en gasthoogleraar cultuurgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij was aan meerdere Europese universiteiten verbonden, is eredoctor van de universiteit van Bergen (Henegouwen) en lid van de Academia Europaea.
Catherine Secretan was als onderzoekster verbonden aan het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) in Frankrijk. Zij is auteur van talrijke bijdragen over de ideeëngeschiedenis van Nederland en ontving een laureaat van de Académie des Sciences morales et politiques en kreeg de Frans-Nederlandse Descartes-Huygensprijs.
Andreas Nijenhuis-Bescher is hoogleraar Dutch Area Studies aan de Hankuk University of Foreign Studies in Seoul (Zuid-Korea) en werkte daarvoor bij diverse universiteiten in Frankrijk. Zijn onderzoek concentreert zich, vanuit een internationaal perspectief, op sociale geschiedenis, religieuze coëxistentie en conflicten, en politieke iconografie.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
