Over de zeggingskracht van Michel de Montaigne voor het onderwijs
[Recensie] Iedere volgende generatie lijkt zich weer de vraag te stellen: hoe kunnen we het onderwijs vernieuwen? Maar waarom toch steeds weer dat zoeken naar iets nieuws? Ligt het antwoord wel in de toekomst? Of ligt de toekomst in het verleden?
Het is deze vraagstelling die cultuurhistoricus Jeroen Lutters terugvoert naar de werken van de Franse filosoof, schrijver en politicus Michel de Montaigne (1553- 1592).
Lutters doceert kunst- en cultuureducatie aan het Nederlandse ArtEz University of Arts en schreef eerder o.a. In de schaduw van het kunstwerk. Ook is hij visiting professor aan de Universiteit van Amsterdam, de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit van Californië in Irvine, Californië.
Montaigne blijkt voor Lutters de ideale leermeester als het gaat om de vraag wat goed onderwijs is. In plaats van je af te vragen hoe we iets nieuws kunnen bedenken, moeten we volgens Lutters onszelf liever afvragen waar en waarom we iets zijn kwijtgeraakt.
Voor Lutters is het dus de humanist Montaigne die als filosoof, maar ook als pedagoog nog niets aan belang heeft ingeboet. Hij noemt hem een inspiratiebron voor de komende generatie leraren.
Lutters denken over Montaigne begint met diens lijfspreuk ‘Wat weet ik eigenlijk?’, die volgens hem onder het kussen van iedere serieuze opvoeder en onderwijzer hoort te liggen. Voor Lutters is, geïnspireerd door Montaigne, de leraar niet iemand die die de rol aanneemt van een allesweter, maar iemand die beseft dat hij nog maar net komt kijken in een onbegrijpelijk universum, iemand die maar een klein stapje vooruitloopt op de leerling. Dat is dus wat anders dan een leraar die in de pikorde van de school boven de leerling staat. Een docent, die in wat Lutters noemt, een ‘rijkelijk overschatte, laatkapitalistische, hightech-samenleving, manager is geworden van een commercieel gerunde productie-unit’.
In een bescheiden, maar toegankelijk 104 pagina’s tellend boekwerkje onderzoekt Lutters meerdere fragmenten uit Montaignes publicatie Essais die over onderwijs en pedagogiek gaan. Dat doet hij in een viertal eigen essays, mede gebaseerd op een bezoek aan zijn studeerkamer in Saint-Michel-de-Montaigne, in de Dordogne, waar de lege kale studeerruimte hem inspireerde zijn eigen gedachten te ontwikkelen.
Lutters concludeert dat Montaigne al in zijn tijd preludeerde op een vorm van lesgeven vanuit wijsheid, in plaats van alleen maar geleerdheid. In navolging van Montaigne ziet hij het leraarschap als een ‘Naamloos Ambt’ waarin de leraar weleens bepalend kan zijn voor de toekomst van de planeet.
De ideale leraar sluit af met een korte biografie van Michel de Montaigne.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
