Een gedreven jongen in oorlogstijd
Dit waargebeurde verhaal over een jongen die uit het concentratiekamp Auschwitz ontsnapte, is “een verhaal over hoe de geschiedenis een leven kan veranderen” (p. 10). Het begint met een beschrijving van de jeugd van Rudolf Vrba die in het oosten van Slowakije opgroeit en als kind het groeiende antisemitisme in de jaren 30 van de vorige eeuw meemaakt.
In februari 1942 ontvangt hij een oproep voor deportatie. Wanneer hij vlucht naar Hongarije wordt hij gevangen genomen en naar het concentratiekamp Majdanek getransporteerd. Daar ervaart hij het harde leven in gevangenschap. Hij meldt zich aan voor werk in een ander kamp en gaat de poort binnen met de woorden ‘Arbeit macht frei’ en dan bevindt hij zich in concentratiekamp Auschwitz.
“Fabriek van de dood”
De beschrijving van dit kamp is sober maar gruwelijk wanneer je de woorden die de omstandigheden beschrijven op je laat inwerken. Opvallend is dat Rudolf scherp observeert en alles in zich opneemt. Steeds maakt hij een inschatting van de situatie en daarbij heeft hij een sterke drang om te overleven. Indrukwekkend is de beschrijving als hij op de sorteerafdeling familiefoto’s, kinderschoentjes en kinderwagens ziet. Hij wordt zich bewust van wat er in dit kamp gebeurt: “Hoe dan ook liet hij nu een veel duisterder waarheid tot zich doordringen” (p.90) want dit concentratiekamp is “een fabriek van de dood” (p. 91).
In het hoofdstuk Endlösung wordt veel achtergrondinformatie over Auschwitz gegeven zoals het proces van vergassing. Het is bekend maar blijft gruwelijk om te lezen. In het hoofdstuk Big business wordt beschreven wat er met de joodse goederen gebeurt. Zo verzamelden de nazi’s tussen 1942 en 1944 zes ton aan gouden tanden.
Later werkt Rudolf op het laadperron en maakt hij zo’n 300 transporten mee. Opvallend is het voortdurende ‘schnell, schnell’ waarmee gevangenen in het kamp worden opgejaagd. Rudolf ziet de selectie bij aankomst: naar links (gaskamer) en naar rechts (kamp) en “dit werk brak zijn hart”(p. 122). Hij ontdekt de misleiding van de nazi’s die tot aan de gaskamer wordt volgehouden.
Waarschuwing
In Rudolf groeit de overtuiging dat de Joden in de wereld moeten weten wat hen hier te wachten staat: “Iemand moest ontsnappen en de alarmklok luiden, de waarschuwing afgeven dat Auschwitz gelijk stond aan de dood” (p. 129) want “Birkenau stonk naar rottend vlees” (p. 147). Rudolf heeft zich veel feiten ingeprent om die bij gelegenheid te kunnen delen wanneer hij zich eenmaal buiten het kamp bevindt. Zijn feitenkennis die hij in de loop van de tijd door observatie verzamelt, is opmerkelijk groot en gedetailleerd. Spannend is het verhaal van zijn vlucht, samen met een ander. Zijn verhaal vindt moeizaam gehoor en het duurt lang voordat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen maar uiteindelijk worden de deportaties van Hongaarse Joden gestopt.
Ten tijde van het proces van Eichmann verschijnt er in de The Daily Herald een serie artikelen over Rudolf Vrba onder de titel ‘Ik voorkwam dat Eichmann nog eens 600.000 Joden vermoordde”. Door zijn houding en visie blijft hij een wat omstreden figuur: “Rudolf Vrba weigerde zich te conformeren aan dat wat de wereld van een Holocaustoverlevende verwachtte” (p. 327) want “zijn boodschap was ongemakkelijk en zelf was hij een ongemakkelijke boodschapper” (p. 327).
Dit intrigerende boek – met name het deel over Auschwitz en de ontsnapping zijn boeiend om te lezen – bevat een katern met zwart/wit foto’s. Jonathan Freedland is columnist van The Guardian en presentator voor BBC radio 4.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
