Sublieme kroniek
[Recensie] Een sublieme kroniek van mijn generatie, geboren en getogen in de jaren 50, ergens op den buiten. John Vandaele mocht dan uit het West-Vlaamse Izegem komen, ikzelf uit de omstreken van Leuven, Vandaele beschrijft een tijdskader in Vlaanderen waarin ik me helemaal herken. Ik groeide evenals John op onder de klokkentoren, met de waskuip op zaterdag, de zwartwit nonnekes, ’s winters met de slede naar de meester met de liniaal, de steevaste tong in Madeira met de communiefeesten, de parka’s en coutekes van het college, de chiro en de leerlingenraad waar zich voor het eerst de grote wereld openbaarde, de poëtische collegejaren met Frank Vandenbroucke, ’s zomers erwten peulen en patatten rapen bij de opa, de wat langere haartooi en hippies, de woelige zestiger jaren in Leuven, van Herman Van Veen en Leuven Vlaams. We geloofden in het maatschappelijk engagement dat onze generatie zou tekenen, van BTKer tot voor mij ondernemer, kinderen met een eigen mening en lieve kleinkinderen, tot veel later in Gent met het vrije stedelijke woord.
Socialisme
Maar deze melkboer is veel meer dan een familiekroniek of het romantische verhaal van onze generatie. John Vandaele werd een bevlogen journalist voor De Morgen, Knack en tot vandaag voor MO. Kritisch, betrokken en met een welbepaald beeld over mens en samenleven. Hij kiest resoluut voor het socialisme als politieke maatschappijvorm en samenlevingsmodel, het socialisme als de economische filosofie waarbij de juiste verhouding van staat tot individu, het collectieve bezit en beslissingsrecht de verdeling van macht, arbeid en geld richting geven aan rechtvaardigheid, waardigheid, vrijheid en gemeenschapsontwikkeling.
Het socialisme als ideologie vond in onze geschiedenis zijn opgang na de Franse revolutie. Het denken paste in de zoektocht naar een samenleving waarin voor iedereen dezelfde wetten golden, wetenschap en religie verenigd zouden worden, eenheid en vrede voorop stonden, de laagste klasse in de samenleving uit de armoede kwam en de arbeiders een leidende positie zouden krijgen. Helemaal nieuw was dat niet. Plato dacht in zijn perfecte staat met zijn Wachters al aan het utopisme van volstrekte gemeenschap van goederen en solidariteit. Plato stelde al dat door ‘mijn’ en ‘dijn’ – wieder en gieder -, een vaste gemeenschapsband teniet zou gedaan worden. En vijfhonderd jaar geleden schreef op zijn beurt Thomas More in zijn Utopia over een gemeenschap waarin de kloof tussen arm en rijk niet bestaat, iedereen beschikt over wat hij nodig heeft, alle steden hetzelfde zijn en geld geen rol speelt.
Liberale stijl
Misschien had de Engelse econoom John Mayard Keynes, – overigens regelmatig aangehaald in de melkboer -, ook wel een punt. Keynes had zo zijn bedenkingen bij het socialisme, maar hij geloofde wel dat regeringen het kapitalistisch systeem konden beheren en reguleren, zij het dan door de ‘vraag te stimuleren’. Een liberale stijl à la Paul De Grauwe, een model waar ik me ook kan in herkennen.
John Vandaele deelt onze aloude hunkering naar een mensheid die leeft met respect voor zijn omgeving en in rechtvaardigheid. Sloganeske maatschappijmodellen waren er te over. Vandaele schrijft een reflectie op onze generatie, de zestigers. Meer nog dan politieke grote maatschappijmodellen, zij het nu socialistisch, zij het nu liberaal, verschenen vooral ook bijna toevallige mensen in beeld die hier en daar ook ten goede opstonden en de wereld bepaalden. Moge verdraagzaamheid en het filosofisch categorisch imperatief van Kant de leidraad blijven.
Mensvisie
Vandaele getuigt over zijn leven en mensvisie. Hij doet dat in zijn welbekende stijl: leuk verhalend, zonder pretentie, met humor, ironisch en speels, belezen en gedocumenteerd, en met een bijzonder geheugen voor feitelijkheden en hun samenhang in de stroming van onze recente geschiedenis. Hij doet dat vanuit het vergrootglas op zijn Izegemse jeugd, het open venster uit zijn studentenjaren in Gent en zijn bijzonder rijke carrière als journalist met een fameuze breedhoeklens op de wereld.
We lezen 60 jaar recente wereldgeschiedenis, met een breed zicht op economische, politieke en ecologische ontwikkelingen, verschuivende machtsverhoudingen, het perspectief van de mondialisering en de betekenis van internationale overleg- en beslissingsplatformen. We lezen over de oorlogen van onze tijd, politiek leiderschap, economische macht en onmacht, neokolonialisme, tijden van glorie en recessie, China en vooruitdenken, armoede en absurde rijkdom, CO² en nieuwe uitdagingen, neoliberalisme versus socialisme.
Coöperatief gedachtegoed
John Vandaele schrijft niet alleen, hij maakt zijn persoonlijk socialistisch engagement ook heel concreet. Zo lezen we in zijn boek over een stukje gemeenschapsgeschiedenis uit Gent, in het bijzonder uit de pittoreske Machariuswijk rond de oude Sint-Baafsabdij. Vandaele werkt er vandaag als voortrekker van een jong wijkbestuur rond sociale weerbaarheid, tal van culturele en ecologische initiatieven en vanuit zijn coöperatief gedachtegoed onder meer rond energievoorziening met Energent.
De zoon van de melkboer uit Izegem, de student psychologie uit Gent, de kritische journalist wereldwijd, de tooghanger in de Herberg Macharius zet zijn zoektocht voort.
Ook John Vandaele zet zijn vraagtekens bij het socialisme van morgen. Leemans en andere trucen ten spijt. Ook hij zag hoe grootmachten die zich op een socialistische visie beriepen de wereld mee bestuurden vanuit een al even extreem eigen volk eerst en autoritair antidemocratisch principe, daar waar Lebensraum, deportatie en uitroeiing verantwoord werden door collectiviteitsbelang. Denken we maar aan de oorsprong van de Tataarse Krimbewoners in de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken, of de onmenselijke behandeling van de meer dan een miljoen Oeigoeren in de Chinese volksrepubliek. Behoed ons voor het gevaarlijke vingertje van het dogma.
Verlangen
Diversiteit en migratie, nog zo’n moeilijk thema, waarbij het verlangen van individuen om hun levenskansen te verbeteren botst met de dynamiek van samenlevingen om zichzelf te realiseren, waarbij John Vandaele vaststelt dat mensenrechten en het zelfbeschikkingsrecht van volkeren met elkaar in tegenstelling kunnen staan. Kijken we maar naar de houding van het socialistische Denemarken in ons eigen Europa.
Ik was bijzonder geboeid door de melkboer uit Izegem en de geschiedenis van zijn zoon in Gent. Zelf meende ik in met mijn carrière als handelaar mijn bijdrage tot de samenleving te kunnen realiseren, Vandaele vertegenwoordigde in dezelfde tijdspanne het al even onmisbare geweten, kritische denken en het onbaatzuchtige handelen. Zo hebben mensen met een ogenschijnlijk verschillende insteek eenzelfde ideaal voor ogen.
“Herbergen aller landen, verenigt u in Macharius…
Vandaag neem ik tot mijn groot plezier concreet deel aan de voortuintjes actie bij de Buren van de Abdij, zal gaan spelen aan de schaaktafeltjes die mijn zoon er met de wijk neerzet, proef er van de wijkhoning, het zelf geteelde en gebrouwen bier. Komende zondag trakteer ik John Vandaele met een frisse ‘Stroom’ op z’n Melkboer en de geschiedenis in dé Herberg.”
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
