Droevige verhalen uit de crisis
De jaren dertig: massale werkloosheid en voor wie nog wel een baan had de ene loonsverlaging na de andere. Vrolijk werden mensen er niet van en vrolijk zijn ook de teksten niet die de jonggestorven C.C.S. Crone in dat decennium schreef. Twee korte romans, een korte novelle en een tiental verhalen: Crone bundelde ze zelf als zijn ‘verzameld proza’, enkele jaren voor zijn dood in 1951.
Eenzame zinnen, schrale realiteit
Zelden werd er in Nederland zo kaal geschreven. Beknopte constaterende zinnen vormen in zijn eerste roman/novelle Gymnasium en liefde uit 1936 vaak in hun eentje, soms getweeën of gedrieën, een eenzame alinea. In Het feestelijk leven van drie jaar later worden de tekstblokken wat langer zonder dat het bijtende objectivisme ervan veel milder wordt. Poedelnaakte zinnen vertalen een schrale realiteit waaruit elke warmte geweken lijkt. De sfeer van Van Oudshoorns Tobias en de dood schemert er soms een beetje doorheen.
Schrale tijden, schrale zinnen
Crones werk vormt het gedroomde argument voor wie in stijl misschien niet (naar Buffon) heel de mens maar wel heel de werkelijkheid samengebald wil zien. Schrale tijden, schrale zinnen; schrale verhoudingen, schrale levens: “Voor de spiegel vroeg hij aan zijn evenbeeld, of dat nooit gelukkig was geweest.”
Zelfs in het negatieve is voor deze langzaam voortstromende treurnis elke heftigheid teveel. De ellips is Crones favoriete stijlfiguur wanneer zich de kleine tragedie van een sterfgeval voordoet. “Helaas kreeg de vrouw een griepaanval, waarvan de dokter zei dat ze er wel van genezen zou zijn, wanneer er zich geen complicaties bij hadden voorgedaan. / De man zat eenzaam terneer aan haar doodsbed…”
Bevreemdende, unieke stem
Ook minder ingrijpende gebeurtenissen verbergen zich vaak in het wit tussen de zin die hen aankondigt en de constatering van de gevolgen. Dat geeft Crones proza een snelheid die dwars tegen de trage stroom van de vertelde miserie in gaat. Stijl staat hier plotseling haaks op de realiteit die uit de zinnen opwelt. Zó gemakkelijk laten tekst en wereld zich niet inéén schuiven. Bevreemdend is het resultaat wel. Een unieke stem die de lezer op afstand houdt; niets in dit werk nodigt uit tot identificatie, toenadering, laat staan overgave. Misschien komen in de act van het lezen aard en inhoud van Crones werk pas werkelijk samen. Noem het ‘performatieve lectuur’. De ervaring ervan blijft bijzonder.
—
Ook verschenen op X / https://www.linkedin.com/feed/
