Kamp Vught na de oorlog
Naast Westerbork en Amersfoort is concentratiekamp Vught bekend en berucht uit de Tweede Wereldoorlog. Nauwelijks bekend is daarentegen de functie die het kamp kreeg na de bevrijding van het zuiden in oktober 1944. Vanaf die tijd tot januari 1949 werden hier collaborateurs opgesloten. Dat waren NSB’ers, landwachters, mensen die Joden of onderduikers hadden verraden maar er zaten ook onschuldige mensen met hun kinderen opgesloten. Ook zaten er Duitse burgers in het kamp.
Marijke Verduijn heeft hun lotgevallen onderzocht aan de hand van brieven, dagboeken, onderzoek in archieven en interviews met nabestaanden. Het levert in dit boek een duidelijk en ook wel aangrijpende sfeertekening op van hun ervaringen gedurende deze periode. De hoofdstukken in dit boek zijn chronologisch afgebakend met een begin- en einddatum.
Hard regime
Typerend voor hoe het begon is dit citaat waarin de Duitse kampcommandant de gevangenen toespreekt: ‘Die Herren sind entlassen… Schnell. Wir müssen auch weg. Sofort’ (p. 24).
Omdat het kamp vrijwel leeg was, zagen de geallieerden hier een goede mogelijkheid om collaborateurs op te sluiten. Het was een hard regime dat – hoewel deze vergelijking gevaarlijk is – in de verte doet denken aan de concentratiekampen in Duitsland en Polen, al moet deze vergelijking tegelijk ook krachtig worden genuanceerd.
Tegelijk zijn de woorden van de kampcommandant eind 1944 wel typerend voor de situatie: “Een troep arrestanten, vervuild, vol schurft en luizen en velen zonder verschoning, zonder dekens, zonder eetgerei, zonder iets” (p. 65). De omstandigheden waren dus – in het verarmde Nederland – zeer gebrekkig: kou, honger en geen hygiëne zoals uit dit citaat blijkt.
Mensen die hun voormalige leven verloren
Er werden rapporten over de misstanden geschreven maar de politiek was eerst niet erg ontvankelijk voor de situatie in kamp Vught; men had niet zoveel compassie met ‘foute’ Nederlanders.
De situatie van het kamp wordt in dit boek De verliezers in de context van de oorlog en de periode daarna geplaatst toen er aan alles een groot tekort was. De mening veranderde wel want in december 1945 werd in de Tweede Kamer gesproken over ‘bewogenheid die in de publieke opinie was ontstaan’ aangaande de situatie in kamp Vught. Men onderkende dat er mensen terecht zaten opgesloten maar begreep ook dat mensen door de omstandigheden beïnvloed konden zijn en sprak over “politiek verdwaalden”. Ook sprak men over mensen die “toen het erop aankwam verstek hebben laten gaan” (p. 163).
De gevangenen werden aan het werk gezet en gingen mijnen ruimen. Philips en Heidemij hadden interesse in werknemers al was dit geen onverdeeld succes.
De omstandigheden in het kamp verbeterden geleidelijk. Mensen met een lichter strafblad werden vrijgelaten. Geestelijk en sociaal verzorgers hadden hier ook voor gepleit.
In december 1948 deed een journalist verslag: “Voor velen is het huwelijk stukgeslagen, hun bezittingen zijn verdwenen en waar de vrouw nog trouw gebleven is, verkommert zij vaak door armoede en is zij gedegradeerd tot bedelares, afhankelijk van het Maatschappelijk Hulpbetoon” (p. 268).
Het kamp wordt dan gesloten en de kijkdag waarop de te veilen inboedel – 2793 nummers – kan worden bezichtigd, trekt veel belangstelling. De opbrengst is voor Stichting 1940 – 1945.
Een parlementaire enquête over kamp Vught spreekt duidelijke taal: “Nagenoeg alom hebben bewakers zich niet ontzien weerloze mensen te kwellen en te mishandelen, waarbij door Duitsers gedurende de bezetting toegepaste methoden zijn overgenomen” (p. 280).
Pijnlijk
De verliezers schetst een boeiend beeld van mensen die na de oorlog in kamp Vught werden opgesloten. Hun omstandigheden daar waren zeker in het begin niet al te best en hun verblijf heeft waarschijnlijk niet echt bijgedragen aan hun integratie in de samenleving. Hun oorlogsverleden bleef hen achtervolgen. Ook dit verhaal maakt deel uit van de Tweede Wereldoorlog in ons land en belicht een nogal onbekend facet hiervan.
Vergeleken met mensen in concentratiekampen is hun lot misschien hard maar overkomelijk geweest maar er zijn wel misstanden geweest. Pijnlijk is ook dat er onschuldige mensen waren opgesloten omdat de bewijsvoering aangaande hun oorlogsverleden onvoldoende was. Men zag in de dagen van de bevrijding niet zo nauw en zodra men maar een zweem van sympathie met de Duitse bezetter bespeurd, was het lot van iemand al gauw bezegeld.
Marijke Verduijn is eindredacteur van Zin in Opvoeding en zelfstandig journalist.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
