Als een AI-programma emoties op het gezicht van een ander kan lezen
De eerste zin
“Het huis waar Roemer met zijn vader woonde, bestaat alleen nog maar in mijn gedachten.”
Recensie
Roemer is een rare, vinden veel van zijn klasgenoten, beetje op zichzelf en niet goed in het maken van vrienden. Hij woont samen met zijn vader, een pianoleraar die sinds de dood van zijn vrouw depressief op een matras ligt. Om bij te dragen aan het huishouden gaat Roemer tijdens het weekend aan de slag in een hotel dat uitgebaat wordt door de twintig jaar oudere Eveline Vroman, op wie hij pardoes smoorverliefd wordt. Alleen is hij door zijn autismespectrumstoornis niet in staat uit te maken wat zij voor hem voelt.
In De visionair volgt Anja Sicking Roemer van zijn schooltijd in 2016 tot ver in de toekomst, wanneer hij een succesvolle AI-ontwerper is geworden die fortuinen heeft verdiend met een bril waarvoor hij tijdens zijn schooltijd het idee al kreeg. Voor de roboticales diende hij een project voor te stellen. Een bril waarmee mensen net zo goed kunnen kijken als dieren, was zijn eerste idee, maar na zijn val voor Eveline, wou hij er een maken waarmee hij de emoties van anderen zou kunnen lezen.
Vijf jaar geleden beweerde de Poolse computerwetenschapper Michael Kosinski dat hij een AI-programma had ontwikkeld dat op basis van de gelaatstrekken van een persoon kon uitmaken of die hetero of homo was. Echt perfect bleek het ding niet te zijn, maar het haalde wel betere resultaten dan mensen die gevraagd werden om hetzelfde te doen. Wat zou er gebeuren als zo’n AI-programma emoties op het gezicht van een ander zou kunnen lezen, vroeg Sicking zich af.
Ze liet zich echter iets te veel meeslepen door deze fascinerende vraag, vrezen we, waardoor de romankwaliteiten van haar boek in de verdrukking komen. Personages mogen bijvoorbeeld alleen meespelen zolang ze nuttig zijn. Zo verdwijnt Roemers vader halverwege het boek in een instelling, en daar sterft hij ook. Maar misschien is dat ook niet waarom je De visionair wil lezen, maar wel omwille van zijn scherpe visie op de merites en de gevaren van AI, en dan zit je bij Sicking wel goed. In de wereld die ze beschrijft is de YourEyes-bril een groot succes. Iedereen wil er een. Waarom zouden anderen immers niet mogen weten wat er in je omgaat? Dat is toch alleen maar goed voor de publieke veiligheid?
Drie vragen aan Anja Sicking
Bent u er een beetje gerust in, in de ontwikkeling van die AI?
Sicking: “Iedere technologie heeft goede en slechte kanten en veel hangt af van wie ze in handen heeft. Nogal wat technologie wordt ontworpen voor de zorg, om je hersenactiviteit te meten en na te gaan of op die manier gedachten kunnen uitgedrukt worden bijvoorbeeld, wat interessant kan zijn voor mensen met een locked-in syndroom. Daar kun je natuurlijk niets op tegen hebben, maar wanneer Mark Zuckerberg aankondigt dat zijn Meta aan software werkt die je gedachten zal kunnen lezen wordt het een stuk griezeliger. Maar ook dan verzetten we er ons niet tegen. Veel technologie wordt immers voorgesteld als ‘smart’, en wie wil er dom zijn?”
Leidt dergelijke software uiteindelijk niet tot een maatschappij waarin liegen onmogelijk wordt, terwijl leugens vertellen toch heel belangrijk is voor het in stand houden van menselijke relaties? Wie altijd de waarheid zegt heeft immers weinig vrienden.
Sicking: “De software die vandaag gebruikt wordt om je emoties te lezen, werkt in feite helemaal niet, net zoals de leugendetector die in de Amerikaanse justitie wordt gebruikt trouwens. Veel van die software is immers gebaseerd op verouderde psychologie. Paul Ekman heeft indertijd allerlei test gedaan waarbij hij het gevoelsleven van mensen in zes emoties indeelde. Vervolgens liet hij proefpersonen foto’s zien van mensen die die emoties vertoonden en noteerde hij hun reacties. Bij nader inzien blijkt dat onderzoek helemaal niet te kloppen. De emoties werden immers uitgebeeld door acteurs die zich al te zeer inleefden in hun rol en overdreven. Bovendien konden de proefpersonen alleen maar kiezen uit zes mogelijke reacties en werd hen niet gevraagd om zelf spontaan te reageren. Zij kregen de pap dus in de mond. Er is nadien veel fijner onderzoek gedaan, bijvoorbeeld door Lisa Feldman Barett, waaruit bleek dat de gezichtsuitdrukkingen die mensen vertonen bij bepaalde emoties cultureel bepaald en zelfs individueel verschillend zijn. Je kunt dus niet afleiden wat iemand voelt door een paar punten op zijn gezicht te meten.”
De mogelijkheden van AI zijn dus overroepen?
Sicking: “Natuurlijk. We verwachten er gewoon te veel van. Voor het opsporen van kankercellen is AI fantastisch, maar wanneer er echte intelligentie verlangd wordt, blijkt het toch allemaal erg tegen te vallen. Het zal dus nog wel even duren voor Hollywood-scenario’s waarin robots de wereld overnemen werkelijkheid worden.”
—
Eerder verschenen op Knack
