Begint een beter milieu bij jezelf?
[Recensie] Het is de meeste mensen inmiddels wel duidelijk: het gaat niet goed met de aarde. Problemen en crises alom. De uitstoot van broeikasgassen, de klimaatverandering, de afname van de biodiversiteit, de overbevissing van de oceanen, de afkalving van de ijskappen op de polen, de uitputting van de landbouwgronden, verschroeiende droogte, vernietigende overstromingen, etc. Oorzaken en gevolgen grijpen in elkaar, gemakkelijke oplossingen zijn er niet. Wie zich een beetje informeert weet ook dat de mens met zijn ‘westerse’ manier van leven van grote invloed is op de ecologische achteruitgang van de planeet én de rampen die met die achteruitgang samenhangen.
Diezelfde mens hoeft echter niet bij de pakken neer te zitten. Hij is dan wel deel van het probleem, hij kan ook een deel van de oplossing zijn. We hoeven ons niet machteloos te voelen. Verandering is mogelijk. We hebben de aarde op laten opwarmen met zijn allen, we kunnen haar ook met vereende krachten weer af laten koelen. En daarvoor hoeven we het moderne leven, met al zijn geneugten, helemaal niet op te geven.
Dat is de blijde boodschap van Kees Aarts. In zijn boek De voetprintariër houdt hij een pleidooi voor een levensstijl die geheel draait om duurzaamheid. Zijn held is iemand die bij alles wat hij doet en alle keuzes die hij maakt probeert om de ecologische voetafdruk ervan te verkleinen. Minder vlees eten, minder vliegen, tweedehandsspullen kopen, zonnepanelen op het dak zetten, overgaan op katoenen luiers, een week zonder kaas – en zo zijn er nog eindeloos veel meer dingen te bedenken om de aarde wat minder te belasten. Ja, als je wil kun je er een hele sport van maken om je voetafdruk zelfs zo licht te maken dat er nauwelijks sporen van over blijven.
Het gaat de auteur, c.q. de voetprintariër, er uitdrukkelijk niet om anderen te beleren of met de vinger te wijzen. Gebieden of verbieden werkt vaak averechts: om mensen mee te krijgen moet je ze niet iets ‘afpakken’ maar een alternatief bieden dat net zo leuk en lekker is.
De voetprintariër is een sympathiek maar ook naïef boek. Aarts weigert mee te gaan in het cynisme en pessimisme dat alle individuele keuzes en initiatieven om duurzamer te leven bagatelliseert. Dat siert hem. Maar mijns inziens slaat hij veel te ver door naar de andere kant. Zijn optimisme over wat wij – als individuen – vermogen om het tij te keren is zo groot dat hij in het geheel niet toekomt aan de vraag waarom het de mensheid al decennia niet lukt om substantieel iets te verbeteren aan de leefbaarheid van de aarde. Laten we positief blijven en vooruit kijken! Aarts wil niet stilstaan, bijvoorbeeld bij de kwalijke rol van de fossiele industrie in de CO2-problematiek, en zijn energie niet verspillen aan kwesties van schuld en verantwoordelijkheid. We moeten als consumenten iets concreets doen, handelen, plastic tasjes weigeren, elektrisch gaan rijden, meer linzen eten en minder biefstuk, dan zullen bedrijven zich vanzelf aanpassen, en groen en duurzaam worden.
Aarts heeft een ongebreideld geloof in de goedheid van de mens. Eigenlijk is vrijwel iedereen van goede wil. De meeste mensen deugen, zegt hij Rutger Bregman na. (Als bewijs hiervoor voert hij het succes aan van het lieve programma Heel Holland bakt. Nee, ik verzin het niet.) En als de meeste mensen deugen, dan moet het toch goed komen. “Alles om ons heen herinnert ons aan onze goedheid. We moeten er alleen iets meer op durven bouwen en het als energiebron benutten om het klimaat aan te pakken.”
De voetprintariër vertelt een volstrekt apolitiek verhaal. Het neoliberale kapitalistische systeem met al zijn belangengroepen en hun verwevenheid met de macht is voor Aarts niet van belang. Willen we niet allemaal hetzelfde: een groene planeet waarop het ook voor onze kinderen en kleinkinderen fijn toeven is? Aarts strijkt dan ook niemand tegen de haren in met zijn pleidooi. De kool en de geit worden gespaard. Iedereen wil en kan zijn steentje bijdragen: de CEO van een groot beursgenoteerd bedrijf evengoed als een vegetarische sloeber, de visieloze Rutte op zijn fiets evengoed als iemand die zijn vliegreizen compenseert met een stel geplante bomen.
Een beter milieu begint bij jezelf: Aarts gelooft er heilig in. Maar dit gezegde wordt gevaarlijk naïef als het niet gepaard gaat met het besef dat alleen verregaande politieke beslissingen en structurele veranderingen in economische machtsconstellaties de transitie naar een duurzame wereld mogelijk maken – een wereld die ons zal overleven. Het gaat er niet om of de meeste mensen deugen, het gaat erom dat het systeem deugt. En dat doet het, uit het oogpunt van de natuur en de toekomst van onze planeet, evident niet.
Misschien zou de auteur, en alle voetprintariërs met hem, er dan ook goed aan doen om ook kennis te nemen van een ander boek dat van de geruststellende mythe van de groene consument niets moet hebben: Een beter milieu begint niet bij jezelf (uitgeverij Das Mag) van Jaap Tielbeke.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
