Beeldende geschiedenis
[Recensie] Het boek De Wadden begint met een mooi geschetste persoonlijke herinnering aan Vlieland van Mathijs Deen. Hij weet in betrekkelijk weinig woorden voortdurend een duidelijk beeld te schetsen waarin mensen en situaties in hun specifieke sfeer van die tijd goed naar voren komen.
Zo opent het boek met een mooie schets waarin hij terug gaat naar de ijstijd en het ontstaan van het Waddengebied wordt beschreven. Vervolgens komt de strijd van de Friezen met de Romeinen naar voren die zich in het noordelijke, waterrijke gebied niet zo thuis voelen: ‘Het land is Romes natuurlijke moeder, de zee op haar best een onberekenbare bondgenoot’ (p. 37).
De zee bepaalt ook in grote mate het leven in dit spannende grensgebied tussen land en water, waar deze twee voortdurend door elkaar heen lopen: ‘Want de vage grenzen van het Wad, de balans tussen zoet en zout, het gras en de zee schreven voor wat ze konden weiden, verzamelen, plukken en verbouwen’ (p. 45).
Verhalen over water
In de geschiedenis van het Wad spelen grote overstromingen een belangrijke rol. Ten gevolge van de Allerheiligenvloed van 1170 verdwenen talloze dorpen in de zee en werden delen van de huidige eilanden een prooi van het water. In 1287 kwam de St. Luciavloed en zo ontstond in de daarop volgende eeuw het Wad zoals we dat vandaag kennen.
Het verhaal gaat vervolgens grotendeels over de eilanden en hun bewoners die vanaf de 13e eeuw geografisch en sociaal zelfstandig werden. De eilanden hadden oorspronkelijk ieder een vrijheer en waren kleine rechtsgebieden met hun eigen regels.
De Wadden is een verhaal van zee, land en mens en het samenspel tussen deze drie waarbij de zee ook menigmaal een onbedwingbare en onberekenbare tegenkracht is. Tegelijk speelt het water een onmisbare rol als bron van inkomsten: zeevaart, visvangst en de walvisvaart.
De verhalen die Mathijs Deen vertelt zijn kort maar wel krachtig van inhoud en brengen mensen uit het verleden echt tot leven. Hun bestaan bestaat voor een niet onbelangrijk deel uit de strijd tegen het water en het zoeken van bescherming in de vorm van dijken en terpen.
Opmerkelijk is het verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Deze periode is voor de eilandbewoners heel anders geweest dan voor mensen op het vasteland. Duitsers en eilanders gingen vrij goed met elkaar om, zo komt in het boek naar voren.
Toerisme
In de 19e eeuw ontstaat er interesse voor de eilanden als plaatsen van authentiek Nederland in een eeuw van industrialisatie en modernisering van het leven. Ook Jac. P. Thijsse bezoekt vanuit biologische interesse de eilanden.
Mooi is het beeld van het opkomende toerisme eind 18e en begin 19e eeuw en de aanbeveling van een arts voor zieken om een eiland te bezoeken: ‘Gij dan, lijders! Reist naar ’t Ameland, dat is eene vaderlandsche badplaats, daar kan de lijder hulp vinden’ (p. 298). In vrij korte tijd werden de eilanden in de vorige eeuw ontdekt en sinds het eind daarvan eigenlijk overspoeld door toeristen.
Het boek eindigt actueel met de jongste ontwikkelingen: de toenemende verzanding als gevolg van de veranderingen sinds de aanleg van de Afsluitdijk. De Wadden is een prachtig boek over met name de eilanden en hun bewoners.
Eerder verschenen over dit gebied De Wadden. Landschap in beweging en Wadden. De natuurgids’.
Dit boek De Wadden verscheen voor het eerst in 2013 en in 2021 kwam de 21e druk uit. Mathijs Deen is programmamaker bij de VPRO en voorlezer van luisterboeken. Van hem verschenen De Hollander en De onderduiker.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
