De eerste voldragen biografie van Karel van het Reve
[Recensie] In 2021 zou Karel van het Reve 100 jaar geworden zijn. Dik twee jaar later is er een kloeke biografie. In zijn essay ‘Generaal zonder leger’ uit 2020 refereerde Özkan Akyol aan de gebiografeerde als ‘schrijver, columnist en essayist’. Dat is tekenend. De ‘geleerde broer’ van schrijver Gerard Reve was dan wel hoogleraar Slavische letterkunde, naam maken deed hij als publicist.
Kwaliteit
Dit is de eerste voldragen biografie van Karel van het Reve. Eerder verschenen er wel al biografische schetsen van uiteenlopende kwaliteit. ‘Het leven van een overtollig mens’ (1991, herdruk 2010) van Theodor Holman was tot dusver het beste wat er voorhanden is. De vraag is dan ook wat deze biografie bijdraagt tot de kennis en het begrip van een van Nederlands meest markante stemmen in het publieke debat van de 20e eeuw. Geboren in een gezin van diepgelovige communisten (de religie die ze aanhangen is uiteraard het Marxisme) groeien Karel en Gerard op in een milieu waar ideologie de maat aangeeft. Hun vader Gerard Sr. -kortweg ‘Vanter’- is redacteur bij de communistische krant De Tribune en de kinderen zijn bij de communistische jeugdbeweging. Na een grillig studieparcours tijdens de woelige oorlogsjaren wordt Karel wetenschappelijk medewerker aan het Ruslandinstituut in Amsterdam. In dezelfde periode verschijnen zijn eerste bijdragen in kranten en tijdschriften. Tijdens zijn verdere leven zullen beide hand in hand gaan: hij wordt hoogleraar Russische letterkunde en schrijft aan de lopende band spitse bijdragen, vaak over Rusland en over literatuur, maar bij uitbreiding over zowat alles, tot tv-kritieken aan toe. Als nuchtere rationalist haalt hij daarin allerlei onwetenschappelijke denkbeelden (denk aan de psychoanalyse) of clichés onderuit. De opinion chic vond in hem een geduchte tegenstander. Dankzij zijn gevoel voor humor en sobere stijl zijn de stukken ook vandaag nog erg leesbaar. Na zijn dood in 1999 verscheen het verzameld werk van Karel van het Reve in maar liefst zeven kloeke delen.
Jeugdjaren
‘De zelfdenker’ is een klassieke, chronologisch opgebouwde biografie. Melching legt overtuigend uit hoe van het Reve zijn in ideologie gedrenkte jeugdjaren ontgroeide en van de weeromstuit en met de gretigheid van een bekeerling het communisme resoluut afwees. In progressieve kringen was sympathie voor het communisme lange tijd bon ton en het getuigde van moed om daar tegenin te gaan en compromisloos de mensenrechten te verdedigen. De sympathie voor dictatoriale regimes en de selectieve verontwaardiging die ermee gepaard ging, noemde hij onomwonden “collaboratie zonder bezetting”. De ‘Poetin-versteher’ zou hij vandaag ongetwijfeld lik op stuk geven. De indrukwekkende productie van de essayist Karel van het Reve heeft een keerzijde: zijn wetenschappelijke output bleef erg beperkt. Melching gaat hier niet volledig aan voorbij, maar bedekt het met de mantel der liefde. Zelf liet hij zich wel eens ontvallen dat hij naast het schrijven “ook nog een betaalde baan had”. Zijn belangrijkste realisatie als slavist was een erg leesbare geschiedenis van de Russische literatuur. Het boek werd een bestseller, maar critici konden het eigenzinnige en vooral anekdotische overzicht maar matig smaken. Ook hier is de biograaf mild in zijn oordeel, en gaat hij voorbij aan het wetenschappelijk werk dat over de monografie is verschenen. In weerwil van de uitgebreide en met veel oog voor detail samengestelde eindnoten blijft de tekst zelf te vaak op de vlakte. ‘De zelfdenker’ mist de bevlogenheid die heel wat hedendaagse biografieën kenschetst. De conclusies aan het einde van elk hoofdstuk zijn oppervlakkig en blijven te vaak steken in een opsomming van feiten en missen zo een doorgedreven analyse. Uit de eindnoten blijkt dat de auteur weliswaar met een aantal intimi sprak, maar ‘De zelfdenker’ is toch in de eerste plaats een biografie van het publieke leven van Karel van het Reve, gebaseerd op documenten. De vaak moeizame relatie met broer Gerard komt slechts in beperkte mate aan bod, en ook de invloed van vader ‘Vanter’ blijft onderbelicht. Nochtans was hij het die Rusland ‘binnenbracht’ in het gezin en ook als vertaler en als schrijver van romans moet hij een invloed gehad hebben op zijn beide zonen. Op dat vlak blijf je als lezer op je honger zitten. Wat het boek wel uitstekend schetst is de ontwikkeling van Karel Van het Reve van gelovig communist tot een humanistisch polemist en wiens werk niet enkel leesbaar, maar bovendien genietbaar blijft.
–
Voor het eerst verschenen op Bazarow
