Opzoek naar een erfgenaam
[Recensie] Wie in de vooroorlogse chassidisch-joodse gemeenschap in het Oosteuropese Galicië afstand nam van zijn religie en traditie, was in feite doodverklaard. Dat mogen we althans opmaken uit de roman De zoon van de verloren zoon van Soma Morgenstern, minstens deels met een autobiografische inslag geschreven.
Jossele Mohylewski verliet zijn dorp om in Wenen te gaan studeren, trouwde daar met een christin en kwam al in de eerste dagen van WO I als soldaat om het leven. Vanaf dat moment bestond hij voor zijn broer Welwel niet meer – maar nu (1928) zoekt deze, kinderloos, naar een erfgenaam. Én hij reist af naar een congres van ‘vrome joden’ in Wenen, waar zijn neef moet Arthur wonen, die hij nooit heeft ontmoet.
Mooi beschrijft Morgenstern de cultuurschok tussen het joodse leven op het Galicische platteland en het wereldlijke Wenen, op dat moment nog altijd een van de culturele centra van de wereld. Ironie én getroffenheid strijden in zijn weergave van het congres om het even. Dat is niet voor niets, want Morgenstern moet op datzelfde congres als verslaggever net zo’n omslag hebben gemaakt als Arthur, die zich vanaf dat moment tot het jodendom toewendt en afreist naar Welwels dorp in Galicië.
Helemaal geloofwaardig weet Morgenstern die omslag, in weerwil van de autobiografische achtergrond, niet te maken. Wellicht heeft hij dat ook zelf gemerkt; meermaals merkt hij op dat Arthurs bekering wel érg snel verloopt – net als Welwels verzoening met de ‘verloren zoon’ Jossele trouwens. Als tijdsbeeld blijft het in 2001 vertaalde boek niettemin boeiend. De trilogie ‘Funken im Abgrund’ waarvan dit het eerste deel is werd in de jaren ’90 dan terecht in het Duits heruitgegeven.
In het Nederlands verscheen in 2007 bij uitgeverij IJzer ook het tweede deel ervan, Idylle in ballingschap. Het derde deel Het testament van de verloren zoon laat nog op zich wachten. Wel publiceerde de uitgeverij Van Oorschot langangs Morgensterns verslag van een vriendschap: Vlucht en einde van Joseph Roth.
—
Ook verschenen op Twitter/X en Linkedin
