Vrijheid heb je in alle soorten en maten
[Recensie] Aandachtig bekijk ik de cover van het boek dat ik namens Perfecte Buren mag lezen voor de themamaand ‘Vrijheid’. Dodenherdenking is de tweede thriller van Sander Blom. Ruim anderhalf jaar geleden las ik zijn debuut Bezeten.
Ik zie een zwarte achtergrond met witte letters en een windmolen in rood, de Nazi-kleuren. In het midden van de windturbine is een swastika afgebeeld. Ironisch genoeg is dit hakenkruis een eeuwenoud heilig teken in o.a. het hindoeïsme en boeddhisme. Het staat symbool voor levenskracht en geluk. Nu wordt het in westerse landen vooral geassocieerd met nationaalsocialisme, fascisme en de Tweede Wereldoorlog.
In al zijn eenvoud geeft de cover me de kriebels. Maar ook vraag ik me af wat een windmolen met Nazi’s, Dodenherdenking en vrijheid te maken heeft. In Dodenherdenking zijn er twee verhaallijnen: een met de Britse Spitfire-piloot Chris Evans die zich afspeelt in 1942 – 1943, de andere gaat over rechercheur Martin Doodeman die plaats vindt van 5 april 2019 tot en met 4 mei 2019 (Dodenherdenking). Zo op het eerste gezicht lijken het twee compleet verschillende verhaallijnen te zijn die niets met elkaar te maken hebben, maar Blom weet heel knap de twee perioden met elkaar te verbinden.
‘In modern warfare there are no victors: there are only survivors’, Lyndon B. Johnson (red. 36e president VS 1963 – 1969), schutblad tekst. Ik denk dat iedereen eerder een ‘victim’ is, een slachtoffer. ‘Survivors’ of overlevenden betekent voor mij dat je iets te boven bent gekomen. Niemand die in de oorlog betrokken is geweest, goed of fout, en de generatie erna, heeft deze tragedie overwonnen. Velen praatten er niet over, maar het had ze wel voor het leven getekend. Ze hadden geen keus dan door te gaan met het leven en voort te leven.
‘Ze sloeg linksaf waar ze rechtsaf hoorde te gaan.’ Proloog.
Zodra je deze onheilspellende zin leest, weet je dat het mis moet gaan. Wethouder Petra Lelieveld heeft zojuist informatie verkregen waarmee ze haar politieke tegenstanders op hun knieën kan dwingen en haar plannen voor het nieuwe windmolenpark moeten steunen. Deze kwestie heeft de gemeenteraad van Baflo, gemeente Het Hogeland (Groningen) verscheurd en heftige protesten van o.a. rechts-extremistische groeperingen aangewakkerd. Helaas kan ze slechts kort genieten van deze kennis. Een paar dagen later wordt haar lichaam aangetroffen in een kanaal in een mensonterende toestand.
Rechercheur Martin ‘Dooie’ Doodeman wordt op de zaak gezet. Met ruim twintig dienstjaren lijkt hij daarvoor de juiste persoon, maar toch is dit zijn eerste moordzaak in drie jaar. Langzaam maar zeker komen we erachter wat Martins verhaal is en krijgen we inzicht in zijn psyche. Hij moet zich bewijzen aan zichzelf, de chef en zijn collega’s. Partner en beste vriendin Karin werkt al zeker tien jaar met hem en houdt hem scherp in de gaten. Zal Martin zijn problemen de baas blijven en de moordenaar(s) kunnen vinden?
In de provincie Groningen hebben de NAM en olieboringen zoveel schade aan de huizen en omgeving berokkend. Den Haag wil niet meer afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. De oplossing lijkt gevonden te zijn in een windmolenpark in Baflo, geëxploiteerd door een Duits energieconcern. Dit maakt veel protesten bij de bewoners los. Niet alleen wil niemand een lelijk, ruim 200 meter hoge onding in zijn tuin hebben, ze hebben ook nog sterke gevoelens tegen Duitsers. In de Tweede Wereldoorlog zijn er relatief veel slachtoffers gevallen in het dorp.
Petra Lelieveld was een voorstander van het windmolenpark. Alleen wilde zij het park in het Noorden plaatsen waar het volgens haar de minste overlast zou geven. Haar politieke rivaal Wouter Plat pleit voor het Westen en de partij van Gijs van den Berg is tegen het hele project. De grootste protestgroep ‘Geen Windmolens in Baflo’ protesteert op een nogal agressieve en onsmakelijke manier tegen de plannen. Daarbij werd de politica als NSB’er neergezet op posters, compleet met een kaal hoofd en hakenkruis. Als Petra’s lichaam wordt gevonden, is zij kaalgeschoren en staat een hakenkruis in haar voorhoofd gekerfd.
Een duidelijke aanwijzing in welke richting Martin en Karin de schuldige(n) moeten zoeken. Of is het toch wat ingewikkelder? Als blijkt dat Petra een buitenechtelijke affaire had, voegt Martin haar man op de lijst van verdachten die allemaal een duidelijk motief hebben.
Dan lijkt de situatie nog ingewikkelder te worden en spelen de Tweede Wereldoorlog en Dodenherdenking een prominente rol in het onderzoek. ‘Petra is voorzitter van de VOHB en verantwoordelijk voor de herdenking. Zij stelde voor om alle oorlogsslachtoffers te herdenken, ook Duitsers en NSB’ers. Volgend jaar is het vijfenzeventig jaar bevrijding. Ze vond het tijd dat iedereen herdacht wordt.’ Pag. 73.
Hier wordt het verhaal in het heden gekoppeld aan het verhaal uit het verleden. Als de Britse piloot Chris Evans uit de lucht wordt geschoten door de Duitsers en ergens in Groningen neerstort, moet hij uit handen van de vijand blijven. Hij komt terecht bij de boerderij van Pieter en Jannie van den Berg, de latere grootouders van politicus Gijs. Zij helpen de Joodse moeder en zoon, Adina en Samuel en twee werkweigeraars, Jan en Kees, te onderduiken. Er is nog plek voor Chris. De offers die gemaakt moeten worden om niet gepakt te worden zijn groot. Hele dagen als sardines in een blik, ondergronds liggen en bovengronds altijd waaks blijven. Je behoeften in een emmer doen zonder enige privacy. Weten dat je vader wordt geëxecuteerd, maar geen afscheid kunnen nemen, omdat je anders opgepakt wordt en op transport naar de werkkampen wordt gezet.
Voor Chris is het een hel. Als piloot is hij gewend als een vrije vogel in de lucht te zijn. Nu is hij een mol zonder uitweg uit de ellende. Samen met Pieter werkt hij aan een ontsnappingsplan. Hierdoor kan hij zich met iets meer vrijheid bewegen. Echter, dan komt hij Herman Lelieveld tegen, NSB’er en de opa van Petra. Zou het motief van Petra’s moord dan toch in de gebeurtenissen van ruim 75 jaar geleden te zoeken zijn?
Of toch bij de protestbeweging tegen de windmolens, die er niet voor terugdeinst om geweld te gebruiken, voorstanders te intimideren en zelfs brand te stichten? Martin en Karin hebben er een flinke kluif aan. En wat levert de dood van Petra haar politieke tegenstanders op?
Het thema ‘vrijheid’ lijkt duidelijk te zijn in de verhaallijn van Chris en de onderduikers in de Tweede Wereldoorlog. Maar ook in de hedendaagse verhaallijn van het windmolenpark zie ik dat terugkomen. We willen vrij zijn van de OPEC-landen en grootheden als Rusland die fossiele brandstoffen leveren. Het milieu en de klimaatakkoorden van o.a. Kioto en Parijs verzwaren deze wens. Als freelance journalist heb ik voor industriële vakbladen research gedaan en geschreven over windmolens. Als ik in het industrieterrein aan de rand van Amsterdam ben en een traditionele centrale met een zwart rokende schoorsteen zie en daarnaast een windturbine, dan weet ik wat ik verkies.
De bewoners van Baflo hebben vrijheid van meningsuiting en het recht op demonstratie. Maar in hoeverre mag je deze vrijheden gebruiken? Wanneer is het misbruik? Heb je het recht om geweld te gebruiken? Tegenwoordig lijkt een geweldloze demonstratie niet te bestaan. Zet het nieuws aan en overal komen politie en demonstranten tegenover elkaar te staan. Niet alleen in landen als het ‘Chinese’ Hongkong en het Rusland van Poetin, maar ook in het vrije Nederland.
Dodenherdenking van Blom is een goed geschreven boek. Niet zo spannend als Bezeten, maar met meer diepgang in de karakters. Beide verhaallijnen passen bij elkaar. Er is duidelijk aangegeven wat toen afspeelde en wat nu. Bloms stijl leest vlot. Echter wat mij opviel, is een slordige fout in de tijdlijn. Het verhaal over de dood van Petra werkt met data en tijden die tevens als titel voor de hoofdstukken dienen. Als Petra op maandag 8 april is gevonden, dan kan ze niet zaterdag 4 april als vermist opgegeven zijn en vrijdag 3 april voor het laatst gezien zijn. Ik kan hierover erg vallen, omdat deze gegevens extra benadrukt worden door ze als hoofdstuktitels te gebruiken.
Beide verhaallijnen zijn interessant en vullen elkaar aan, maar ik vond persoonlijk het verhaal van Chris mij meer raken. Ik had graag meer over die tijd gelezen. Chris was voor mij meer gaan leven en niet slechts een plat karakter op papier geweest. Wat ik uit dit boek meeneem, is dat het leven en beslissingen nemen niet zwart-wit zijn. Iemand is niet puur goed of puur slecht, ongeacht aan welke kant ze staan. Iedereen neemt wel eens slechte beslissingen die (vreselijke) consequenties kunnen hebben. Niet alles is zoals het lijkt, en niet alles lijkt zoals het is.
Dit boek is fictie, maar de gebeurtenissen zijn geen verzinsels. Het is een feit dat mensen moesten onderduiken in de oorlog, dat er Nederlanders waren die collaborateurs waren en dat de vrijheid zoveel levens heeft gekost. Mensen gebruiken hun recht om te demonstreren, anderen misbruiken dat recht tot op de dag van vandaag middels geweld en vernielingen (komst van 5G, coronamaatregelen). Vrijheid heb je in alle soorten en maten. Een mooie 4 sterren voor Bloms Dodenherdenking.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
