Magisch verhaal over een onbereikbare liefde
[Recensie] Hjalmar Söderberg (1869-1941) behoort als het ware tot de Zweedse ‘canon’ en is in Zweden een even grote naam als Harry Mulisch of Willem Elsschot voor de Nederlandstalige literatuur. Zijn beroemdste boek is inderdaad Dokter Glas. In één van de Nederlandse uitgaves schreef de Nederlandse auteur en gedragsbioloog Maarten ’t Hart het nawoord waarin hij laat blijken dat hij na deze roman alles van en veel over deze man gelezen heeft en dat hij hem en vooral dit boek zijn roman Een vlucht regenwulpen uit 1978 verschuldigd is.
Dokter Glas is een boek over liefde, en over een moord. Je kan er niet onderuit om dit niet te weten vooraleer je dit boek gaat lezen, want overal waar je uitleg over dit boek vindt, komt dit naar boven. Het is een boek waarin drijfveren en excuses worden gezocht voor deze misdaad. Wat een geïdealiseerde liefde kan doen met een jonge arts die tijdens de eeuwwisseling praktijk houdt in de drukste Zweedse stad, de hoofdstad Stockholm. Hoe gemakkelijk hij de man die hij als zijn vijand heeft uitgekozen, dominee Gregorius dus, kan demoniseren en als een onooglijke afstotelijke bruut kan afschilderen in de ogen van zijn lezer. Dat komt natuurlijk omdat Glas, hoewel hij na slechts één jeugdliefde te hebben gekend, onder de bekoring komt van Helga Gregorius, de vrouw van de dominee. En hij pleegt de moord bijna toevallig, ‘ganz nebenbei’ schrijft ’t Hart, omdat de gelegenheid hem in de schoot geworpen wordt. Hij kan bijna niet anders, als je zijn redenatie mee volgt.
Hoe wij als lezer door de beschrijvingen van Dokter Glas, van wie we het verhaal in dagboekvorm lezen, bijna volledig mee gaan in zijn beeld van Gregorius, zonder ons daar vragen bij te stellen, is straf en uiterst slim bedacht door de auteur. Evenals hoe wij sympathie krijgen met deze hardwerkende jonge arts die erg nostalgisch is aangelegd, en van wie we heel gedetailleerd de ideeën en gedachtegangen mee kunnen volgen. Hij heeft het echter moeilijk om met vrouwen om te gaan en ook al is hij in andere zaken heel goed te begrijpen, is hij toch maar moeilijk te volgen in zijn rechtlijnigheid en zijn zogezegde ‘moraal’ waardoor hij een aantal jonge vrouwen die in die tijd niet voor hun eigen leven kunnen kiezen, en door een ‘ongelukje’ getroffen zijn, niet wil helpen en zo hun toekomst hypothekeert. Die moraal is bovendien erg wisselvallig, want misschien gebeurt er toch wel iets dat zelfs hij niet zou voorzien.
Het effect van de moord die Glas pleegt, achteraf op zich zelf is zijn onzekerheid of hij wel het goede heeft gedaan en zich al of niet schuldig moet voelen. Die vragen zullen hem voor de rest van zijn leven verder plagen. Zijn liefde voor Helga en hoe ver die hem drijft, wordt heel sensibel uit de doeken gedaan. Het is toch wel een wat magisch verhaal dat vooral de onbereikbare liefde als focus heeft. Wat puzzelwerk en een goed tekstbegrip zijn zeker nodig. De taal is niet heel moeilijk, maar is wel eigen aan het tijdsbestek waarin de auteur leefde en het verhaal zich afspeelt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
