Echt iets leren over voedsel én economie
[recensie] De in Zuid-Korea opgegroeide en in Cambridge opgeleide econoom Ha-Joon Chang vindt het een democratisch plicht om met economie bezig te zijn. Zo niet, dan verandert de financiële en politieke elite ons leven ingrijpend voordat we het in de gaten hebben.
Chang ging in 1986 welbewust in het Verenigd Koninkrijk studeren, want dat land bood toen – anders dan zijn geboorteland – een studie binnen een breed palet aan economische ‘stromingen’ en dus niet alleen neoklassiek. Economie bestudeert menselijke activiteiten, met alle emoties, ethische standpunten en fantasieën die daarbij horen.
Opzien tegen het niet-Koreaans eten
Chang moest indertijd zijn sterke antipathie overwinnen tegen het toenmalige Britse eetpatroon. Daarover vertelt hij beeldend in het inleidende hoofdstuk. Daarbij neemt hij de lezers ook mee in een Koreaanse mythe die ‘verklaart’ waarom knoflook en Korea bij elkaar horen. Koreanen gebruiken zelfs tienmaal zoveel knoflook als Italianen, aldus Chang. Maar in het toenmalige Groot-Brittannië moest men van knoflook totaal niets weten. Gelukkig voor Chang: net in die tijd ging men in het Verenigd Koninkrijk vaker anders eten. Hij vertelt daarover met smaak en hij behandelt verder allerhande relevante economische kwesties en thema’s. In elk hoofdstuk bespreekt hij één product en één of meer economische thema’s. Zo gaat hij in op de cultureel-economische geschiedenis van rogge in Duitsland en biedt vervolgens inzicht in het ontstaan van de verzorgingsstaat. Vaak geeft hij eerst een eigen – anekdotische – ervaring. Mooi aan Changs manier van vertellen, is dat zijn ogenschijnlijke speelse inleidingen je open maken voor het erop volgende economisch thema.
Chilipeper
Zo doet hij in het hoofdstuk Chilipeper niet alleen een restaurantervaring uit de doeken, maar gaat daarna in op de – ook voor Nederland en Europa – thematiek van de structurele onderwaardering van vooral onbetaalde zorgarbeid en de plek die met name ook immigrantenvrouwen daarbij hebben. Chang noemt daarbij twee oorzaken: naast discriminatie is er ook de manier van waardebepaling van verschillende soorten arbeid. Hij legt uit welk kapitalistisch principe daarachter zit. Hij noemt dat één dollar-één stem en wijst er zo op dat dit stelt niet volgens het veel democratischer principe gaat van één persoon-één stem. Hij herinnert ons eraan dat dit geïnstitutionaliseerde principe schrijnend uitwerkte. Het – ook in ons land bekende – klappen voor de zorg tijdens de COVID-9, en het nadien afwijzen van een passende loonsverhoging, werd als een klap in het gezicht ervaren. Hoezo essentiële beroepen, en dan zo laag betalen?
Veiliger wereld
Chang verklaart de systematische onderwaardering van typen arbeid mede vanuit de eenzijdige economische visie van het bruto binnenlands product (bbp). Hij zet het tekortkomen ervan schitterend te kijk met een voorbeeld: als twee moeder zelf voor hun kinderen zorgen dan draagt hun arbeid niets bij aan het bbp, maar als ze elkaar kinderen zouden verzorgen en elkaar een passend (hoog) loon zouden geven, dan wel. Chang legt uit dat wij als samenleving onze omgang met de zorg moeten veranderen ‘als we een wereld willen die evenwichtiger, veiliger en eerlijker is.’
Rogge
In zijn hoofdstuk over Rogge gaat hij in op het ontstaan van de basis van de verzorgingsstaat door nota bene de aartsconservatieve Duitse Bismarck. Helder maakt hij dat de verzorgingsstaat zeker niet ontstond als ‘hobby’ van links, het was aanvankelijk zelfs eerder omgekeerd. Chang maakt dan ook het algemene maatschappelijke belang van sociale voorzieningen helder. Fijntjes prikt hij allerlei moderne populaire negatieve opvattingen erover door.
En in het hoofdstuk Noedels toont Chang aan dat vrijhandel weliswaar luid en duidelijk wordt gepropageerd, maar alleen als het in het straatje van de machtigen past. Slimme protectie blijkt voor de ontwikkeling van binnenlandse industrieën vaak veel beter te werken dan vrijhandel. Het wordt dikwijls met succes toegepast. Zo had Zuid-Korea zonder zelfbescherming nooit een land kunnen worden met de grote wereldmerken. En zelfs de Verenigde Staten – dat andere landen tot vrijhandel wil dwingen – beschermt in veel gevallen wel de eigen industrie. Dat Chang kritisch is op de macht van wereldconcerns en – instanties als de Wereldbank die naar derden vrijhandel propageren, mag duidelijk zijn.
Economie om van te smullen verheldert in overzichtelijke hoofdstukken vele economische kwesties en thema’s met als voorgerecht een vaak smakelijk vertelde ervaringen met achtergrondinformatie over producten. Dat gaat van limoen, tot aardbei en banaan tot onder meer chocolade en nog meer. Een heel prettig – bij tijden amusant – en beslist grondig boek met economische basisinzichten die zinvol zijn om te doorzien. Economie om van te smullen is zeer instructief en toegankelijk op zowel het gebied van voedsel als van economie. Onmisbare zinnige kennis voor de democratischgezinde burger in een wereld die bol staat van economie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
