De drenkeling
[Recensie] De lichamen blijven maar aanspoelen in de literatuur. Dood, of levend, want Robinson Crusoe was niet de enige drenkeling die zijn avontuur kon navertellen. Recentelijk nog viste een van de hoofdkarakters in de roman Deception Island van Paulina Flores een Koreaan uit zee, in het zuidelijke Punta Arenas in Chili. Ook Cynan Jones voerde een drenkeling op in zijn recentelijk in het Nederlands vertaalde roman Alles wat ik vond op het strand. Maar Jones’ man overleefde zijn zeeavontuur niet.
Vuurtorenwachter
In haar roman Een eiland laat de Zuid-Afrikaanse schrijfster Karen Jennings een man aanspoelen op een eilandje waar alleen de bejaarde vuurtorenwachter Samuel zijn dagen slijt. Wanneer Samuel hem vindt – een van de vele lijken die aanspoelen – blijken echter deze keer de longen nog te functioneren. Samuel sleept de man mee naar zijn nederige onderkomen, zijn domein waarover hij al decennia lang heerst.
De man is duidelijk een buitenlander en wanneer hij zijn mond kan openen, komen er enkel onverstaanbare woorden uit. Samuel komt daarom niet te weten wie de man is, wat hij wil en of hij een vluchteling of een vluchtende man is. Hij zou bijvoorbeeld zomaar een moordenaar kunnen zijn. Hij kiest er in eerste instantie voor om de bemanning van de sloep, die regelmatig het eilandje aandoet om proviand te brengen, niets van de aangespoelde man te vertellen. Ook al begint hij algauw te twijfelen of de man wel te vertrouwen is.
Terwijl de man opknapt en de omgeving gaat verkennen, en Samuel zich afvraagt wat hij moet doen, wordt ook Samuels verleden uit de doeken gedaan: zijn vader vocht tegen de kolonisten in zijn land, maar er kwam een dictator voor in de plaats, waartegen Samuel met wapens in opstand kwam, met als resultaat dat hij tien jaar in de gevangenis kon doorbrengen. Vervolgens reisde hij af naar het eiland, zijn eigen koninkrijk, waar hij kan doen en laten wat hij wil. Met wat kippen als gezelschap, heeft hij eindelijk vrijheid gevonden. Die nu verstoord wordt door de komst van een onbekende.
Termietenheuvels in de savanne
De metaforen zijn duidelijk. De komst van een vreemdeling – vluchtelingen – brengt onzekerheid, veelal het gevolg van onwetendheid. En herwonnen vrijheid zet vaak weer aan tot machtsmisbruik. De Afrikaanse schrijver Chinua Achebe schreef in zijn verhaal Termietenheuvels in de savanne al hoe macht kan corrumperen. Ook hier wordt de vrijheidsstrijder min of meer dictator: Samuel wordt bang omdat de communicatie te moeilijk is en hij niet weet waar de vreemdeling op uit. Bovendien wil hij zijn kleine rijk verdedigen tegen indringers. Ondanks dat hij de vreemde als een zege zou kunnen zien, daar hij steeds ouder wordt en hij niet al het werk meer zo soepel kan uitvoeren.
Geschiedenis van Zuid-Afrika
Al deze serieuze zaken worden prachtig gevangen in dit verhaal over de oude vuurtorenwachter en de vreemdeling. En dat in vier dagen. Op een eiland dat kleine, lugubere geheimen verbergt. Misschien hebben die ruige vuurtoreneilanden allemaal wel van die griezelverhalen. Vorig jaar verscheen een verhaal over ook al zo’n eenzaam eilandje waarop drie vuurtorenwachters spoorloos verdwenen (Emma Stonex – De lichtwachters).
Een eiland is een sterke metafoor over hoe mensen door het leven worden gevormd. Een gegeven dat zeker in Zuid-Afrika speelt, wiens geschiedenis is getekend door kolonialisme en dictators. Het is ingetogen, doch helder over waar de schrijfster heen wil. De trieste waarheid over tot waar de geschiedenis een mens kan brengen. Het haalde de longlist van de Booker Prize 2021.
—
Eerder verschenen op Smitaki’s Boekenlust
